1 | | | Op een tekening van cartoonist Peter van | | | 110 | | volgens publicist Henk Hofland (in Orde |
| | | Straaten in Het Parool staat een auto dwars | | | | | bestaat niet) de intrede in de ingewikkelde |
| | | over de weg. Het linkervoorportier staat | | | | | grotemensenwereld. Volgens hem gaan |
| | | wagenwijd open en de bijrijder hangt tot aan | | | | | mensen tussen hun twaalfde en achttiende |
| 5 | | zijn navel uit het autoraam. Hij kijkt naar de | | | | | roken, omdat ze dan gaan begrijpen dat zij de |
| | | chauffeur, die zijn neus tegen de ruit van een | | | 115 | | strijd met het leven aan moeten gaan, een |
| | | restaurant heeft gedrukt. “En? Mag je er | | | | | opgave die groter is dan je zomaar aankunt. |
| | | roken?”, vraagt de bijrijder. | | | | | Volgens hem biedt de tabak bovendien troost |
2 | | | Het is een typerende scène. Op de werk- | | | | | voor de ontoereikendheid van het bestaan en |
| 10 | | vloer, in restaurants, openbare gebouwen, | | | | | het besef van de eigen sterfelijkheid. In |
| | | zelfs in de buitenlucht wordt roken vrijwel | | | 120 | | wezen gaat het om eros (liefde) en thanatos |
| | | onmogelijk gemaakt. De nieuwe tabakswet | | | | | (doodsdrift), om esthetiek en gevaar. Om die |
| | | verbiedt roken in trein, schouwburg, museum, | | | | | reden noemt Richard Klein de sigaret |
| | | patatzaken en overheidsgebouwen. Ook mag | | | | | subliem. Door te roken bezweer je de angst |
| 15 | | er niet meer gerookt worden tijdens pop- | | | | | voor de dood; de wetenschap dat roken de |
| | | concerten en boven de formicatafeltjes van | | | 125 | | dood dichterbij brengt, draagt aan die |
| | | McDonald’s. Nederland lijkt steeds meer op | | | | | bezwering bij. |
| | | Amerika: in sommige staten mag je alleen in | | 9 | | | Het idee van de sublieme ervaring is |
| | | eigen huis eens lekker opsteken. | | | | | ontstaan in de achttiende eeuw. Joachim von |
3 | 20 | | Toegegeven: roken is ongezond. Sinds in | | | | | der Thüsen beschrijft in Het verlangen naar |
| | | 1950 de eerste baanbrekende studie | | | 130 | | huivering: over het sublieme, het wrede en |
| | | verscheen, die roken in verband bracht met | | | | | het unheimliche hoe de Engelse reizigers |
| | | longkanker, heeft de sigaret - zo ze die al | | | | | destijds tijdens hun Grand Tour naar Italië |
| | | ooit bezat - haar onschuld verloren. Er is de | | | | | haastje-repje over de Alpen trokken. Deze |
| 25 | | afgelopen decennia zoveel over de kwalijke | | | | | worden als afschuwwekkend ervaren. Maar |
| | | gevolgen van tabak en nicotine gepubliceerd, | | | 135 | | aan het eind van de achttiende eeuw zijn de |
| | | dat elke volwassene de risico’s moet kennen. | | | | | Alpen een toeristische trekpleister geworden; |
| | | Toch sterven in Nederland jaarlijks | | | | | ze worden zelfs mooi gevonden. Het angst- |
| | | gemiddeld vijfentwintigduizend mensen aan | | | | | aanjagende van de bergen wordt getemd door |
| 30 | | de gevolgen van het roken. Het is daarom | | | | | de angst ervoor in een esthetische beleving |
| | | geen wonder dat de overheid het als haar | | | 140 | | om te zetten: het sublieme. Het sublieme tilt |
| | | plicht ziet roken in de openbare ruimte terug | | | | | uit boven het middelmatige bestaan en |
| | | te dringen en dat ze de burgers waarschuwt | | | | | verschaft de moed het op te nemen tegen de |
| | | voor de gezondheidsondermijnende werking | | | | | schijnbare almacht van de natuur. |
| 35 | | van de sigaret. Maar het fanatisme waarmee | | 10 | | | Het sublieme vormt een paradox: |
| | | ze de strijd tegen het roken voert, is hiermee | | | 145 | | schoonheid en gevaar gaan samen, evenals |
| | | niet afdoende verklaard. Er is wel meer slecht | | | | | genot en afkeer. Elke roker vindt roken lekker |
| | | voor de mens, zoals overgewicht, gebrek aan | | | | | én vies. Hij hoort een stemmetje zeggen dat |
| | | lichaamsbeweging, de Tour de France, | | | | | hij ermee moet stoppen en juist dat stemmetje |
| 40 | | uitlaatgassen en te hard werken, maar over | | | | | verhoogt het genot. Ook de werking van |
| | | deze gezondheidsrisico’s hoor je de overheid | | | 150 | | nicotine is dubbelzinnig. Gebrek aan nicotine |
| | | nauwelijks. Vanwaar die buitensporige | | | | | wakkert het verlangen ernaar aan: de hartslag |
| | | onverdraagzaamheid jegens de roker? | | | | | versnelt en de bloeddruk stijgt, het lichaam |
4 | | | Volgens Richard Klein, auteur van | | | | | wordt overvallen door een vage sensatie van |
| 45 | | Cigarettes are Sublime, een cultuur- en | | | | | onbehagen en de roker krijgt trek in een |
| | | genotsgeschiedenis van het roken, is het anti- | | | 155 | | sigaret. Vervolgens ‘beloont’ de nicotine het |
| | | rookbeleid van de overheid, onder de dek- | | | | | lichaam met ontspanning. De roker inhaleert |
| | | mantel van volksgezondheid, simpelweg een | | | | | tevreden en heeft het gevoel dat hij het gif uit |
| | | uiting van de tijdloze behoefte aan ‘morele | | | | | zijn lijf jaagt. Sigaretten zijn op deze manier |
| 50 | | censuur’. Volgens hem zijn rokers het | | | | | subliem: ze zorgen én voor weerzin én voor |
| | | slachtoffer van puriteinse verboden, die ook | | | 160 | | genot. |
| | | in het verleden periodiek de vrijheid hebben | | 11 | | | Je kunt het rookgedrag ook vanuit |
| | | ingeperkt en genot hebben veroordeeld. Een | | | | | filosofisch oogpunt bekijken. Verbieden en |
| | | land heeft kennelijk een zondebok nodig. | | | | | beschikbaar stellen doet denken aan het |
5 | 55 | | De westerse overheden kan daarbij enige | | | | | verhaal van de zondeval. In het paradijs staat |
| | | dubbelhartigheid niet ontzegd worden. Ze | | | 165 | | zowel een boom van het leven als van de |
| | | verbieden wat vrij te verkrijgen is en wat met | | | | | kennis ‘van goed en kwaad’. God verbiedt de |
| | | geraffineerde marketingmethoden begeerlijk | | | | | mens hiervan te eten op straffe van de dood. |
| | | wordt gemaakt. Hoewel de schadelijke | | | | | De Duitse filosoof Rüdiger Safranski legt in |
| 60 | | effecten van het roken al decennia bekend | | | | | zijn boek over het kwaad uit dat dit verbod |
| | | zijn bij de overheid, is de sigarettenproductie | | | 170 | | een innerlijke tegenstrijdigheid bevat. Nog |
| | | alleen maar toegenomen. Meer dan de helft | | | | | voor de mens de verboden vruchten heeft |
| | | van het geld dat de roker voor zijn pakje | | | | | geproefd, is hij door het verbod al ingewijd in |
| | | betaalt, gaat naar de fiscus, die dit melkkoetje | | | | | het onderscheid tussen goed en kwaad. |
| 65 | | uiteraard niet graag slacht. | | | | | Safranski schrijft: “Als een leven aan gene |
6 | | | Intrigerend is ook de vraag waarom | | | 175 | | zijde van goed en kwaad, dus in een onschuld |
| | | miljarden mensen stug doorpaffen, ondanks | | | | | die van dit onderscheid nog niets weet, áls |
| | | de dodelijke werking van de sigaret. Waarom | | | | | zo’n paradijselijk leven er al geweest is, dan |
| | | zijn er, ondanks alle ontmoedigings- | | | | | heeft de mens zijn paradijselijke onschuld |
| 70 | | campagnes, nauwelijks minder jongeren gaan | | | | | niet pas verloren toen hij van de boom van de |
| | | roken? Omdat roken verslavend is, zo zou | | | 180 | | kennis at, maar al sinds hem dat werd |
| | | men denken. Maar omdat men met enige | | | | | verboden.” Zo zet de beschikbaarheid van het |
| | | inspanning kan stoppen met roken, is dat | | | | | kwaad aan tot het kwaad, zeker als die een |
| | | antwoord toch niet bevredigend. Een betere | | | | | verlokking - kennis! genot! - in zich draagt. |
| 75 | | verklaring voor de wereldwijde populariteit | | 12 | | | Het fanatisme van de anti-rookbrigade |
| | | van het roken dient gezocht te worden in het | | | 185 | | spruit voort uit de opvatting dat roken een |
| | | feit dat de sigaret niet zomaar een genot- | | | | | manifestatie is van het kwaad dat met alle |
| | | middel is. Roken verschaft niet alleen een | | | | | mogelijke middelen bestreden dient te |
| | | fysieke sensatie, maar het is ook een cultureel | | | | | worden. De roker heeft van de boom van |
| 80 | | fenomeen met verschillende dimensies. | | | | | kennis van het goed en kwaad gesnoept! |
7 | | | Op de schilderijen van de Nederlandse | | | 190 | | Maar evenmin als Adam en Eva zich lieten |
| | | zeventiende-eeuwse schilders was de Goudse | | | | | weerhouden, zal de roker zich laten |
| | | pijp nog een vanitassymbool. Zo vereeuwigde | | | | | beteugelen. Waarom zou de roker zich door |
| | | Jan Steen een hoerenloper, naast een | | | | | de overheid moeten laten dwingen tot het |
| 85 | | lichtekooi op een bed gevlijd. Het stenen | | | | | leiden van een deugdzaam leven? Waarom |
| | | pijpje slingert als embleem van ijdelheid en | | | 195 | | zouden wij, rokers, niet opkomen voor het |
| | | ledigheid op de grond. In het Europa van de | | | | | recht op genot, zelfs als dat ongezond is? |
| | | negentiende en twintigste eeuw werden sigaar | | | | | Voor het recht om onverstandig te zijn, mits |
| | | en sigaret de attributen van het vrijgevochten | | | | | we daarmee niemand schaden? De ideologie |
| 90 | | individu. Het zwierig opsteken van een | | | | | achter het rookverbod is uiterst discutabel. |
| | | sigaret was voor vrouwen een uitdrukking | | | 200 | | Gezond leven is toch geen plicht? Goed leven |
| | | van emancipatie, het teken dat ze het juk van | | | | | is klaarblijkelijk allereerst zo lang mogelijk |
| | | hun sociale beperkingen van zich afwierpen. | | | | | leven. Roken zou het kwaad zijn omdat |
| | | Maar bovenal had het roken een sensuele | | | | | uiteindelijk de dood het kwaad is. Maar |
| 95 | | betekenis. Hoe hadden Marlene Dietrich en | | | | | waarom is een onherstelbaar gezond leven te |
| | | Lauren Bacall vamps kunnen worden, als ze | | | 205 | | verkiezen boven een verkort, genotvol leven? |
| | | zich niet in zwoele rookwolken hadden | | 13 | | | Richard Klein heeft gelijk: roken is |
| | | gehuld en het fallische witte staafje niet | | | | | subliem en een leven zonder het sublieme is |
| | | nonchalant tussen hun lippen had gebungeld? | | | | | ondraaglijk. De westerse mens dient zijn |
| 100 | | En James Dean was geen rebel without a | | | | | bestaan rationeel en utilitair in te richten, |
| | | cause geweest zonder achteloze peuk in de | | | 210 | | maar daarmee is de behoefte om de |
| | | hand. Sigaretten hebben een eigen esthetiek: | | | | | rationaliteit, dat wat verstandig lijkt, te |
| | | het slanke witte buisje, de gloeiende kegel | | | | | ondergraven niet verdwenen. En, met |
| | | aan het eind, de omhoog kringelende rook. En | | | | | verwijzing naar de waarschuwing op de |
| 105 | | dan de schoonheid van het roken zelf: het | | | | | nieuwste sigarettenpakjes: niet alleen roken is |
| | | trage gebaar waarmee het staafje naar de | | | 215 | | dodelijk, het leven zelf is dodelijk. |
| | | mond wordt gebracht, de bestudeerde trekjes, | | | | | |
| | | het magische ritueel … | | | | | naar: Xandra Schutte |
8 | | | Het roken van de eerste sigaret markeert | | | | | uit: Vrij Nederland, 10 augustus 2002 |