1 | | | Voor de advocaat is vrijheid: “In | | | | | met anderen. Ik ben vader. Ik ben lid |
| | | een vliegtuig stappen naar een verre | | | | | van de vakbond. Ik ben vrijwilliger. |
| | | bestemming als ik dat wil.” Voor het | | 8 | 145 | | Deze verbondenheid zien we |
| | | jongetje is vrijheid dat je zomaar in | | | | | terug in twee idealen van de leuze |
| 5 | | bomen mag klimmen. De postbode | | | | | van de Franse revolutie: gelijkheid en |
| | | associeert vrijheid met de postduif: | | | | | broederschap. Gelijkheid is een voor- |
| | | “Dat ik overal mag vliegen.” Als je | | | | | waarde voor vrijheid voor iedereen. |
| | | mensen vraagt wat vrijheid voor hen | | | 150 | | Aanhangers van de vrije markt |
| | | betekent, krijg je heel verschillende | | | | | wimpelen dat weg met het argument |
| 10 | | antwoorden. Maar in die antwoorden | | | | | dat ongelijkheid goed is voor de |
| | | zit wel een patroon. Vrijheid is bevrijd | | | | | economie en dat daar uiteindelijk ook |
| | | zijn van regels en bemoeizucht van | | | | | de mensen aan de onderkant van de |
| | | anderen. Deze visie op vrijheid is niet | | | 155 | | samenleving van profiteren: wordt er |
| | | onschuldig en heeft grote maat- | | | | | niets verdiend, dan valt er ook niets |
| 15 | | schappelijke gevolgen. Het is een | | | | | te verdelen. Internationaal vergelij- |
| | | individualistische opvatting van vrij- | | | | | kend onderzoek laat echter zien dat |
| | | heid, waarin andere mensen al snel | | | | | er geen verband is tussen de mate |
| | | gezien worden als een bedreiging | | | 160 | | van inkomensongelijkheid en econo- |
| | | van de eigen vrijheid. In zo’n | | | | | mische groei. Wel is het zo dat een |
| 20 | | individualistische opvatting van | | | | | economie met volledige gelijkheid |
| | | vrijheid zijn we volledig verantwoor- | | | | | slecht is voor de motivatie van de |
| | | delijk voor ons eigen bestaan en | | | | | burgers om te ondernemen. Het is |
| | | daarmee voor de keuzes die we | | | 165 | | echter een denkfout om daaruit te |
| | | maken. Maximale vrijheid levert zo | | | | | concluderen dat meer ongelijkheid |
| 25 | | ook stress en faalangst op. | | | | | leidt tot meer economische groei. De |
2 | | | Een prachtige illustratie van deze | | | | | economische voordelen van ongelijk- |
| | | paradox van de vrijheid is de aan- | | | | | heid zijn dus een mythe, de sociale |
| | | schaf van een nieuwe spijkerbroek. | | | 170 | | nadelen zijn daarentegen reëel. |
| | | De keuze is duizelingwekkend. Je | | | | | Wereldwijd zijn er cijfers verzameld |
| 30 | | kan kiezen uit talloos veel modellen | | | | | over tienerzwangerschap, levens- |
| | | (rits of knopen, raw denim of stone | | | | | verwachting, moorden, obesitas en |
| | | washed, slim fit, regular fit en ga zo | | | | | onderwijsprestaties in verschillende |
| | | maar door). Uiteindelijk koop je een | | | 175 | | landen. Het blijkt dat de mate van |
| | | broek die beter zit dan ooit tevoren. | | | | | inkomensgelijkheid doorslaggevend |
| 35 | | Toch ben je niet gelukkig. Omdat je | | | | | is voor succes of geen succes. |
| | | zo veel keuze had, ben je bang dat je | | 9 | | | We kunnen alleen kiezen voor |
| | | de perfecte broek hebt gemist. Wat | | | | | meer gelijkheid als we ons met elkaar |
| | | overheerst, is niet de winst ten | | | 180 | | verbonden voelen. En zoals we heb- |
| | | opzichte van wat je had, maar het | | | | | ben gezien is dat met onze keuze |
| 40 | | verlies ten opzichte van wat je had | | | | | voor een heel individualistische op- |
| | | kunnen krijgen. We zijn van onze | | | | | vatting van vrijheid lastig. Waarom |
| | | toegenomen vrijheid niet gelukkiger | | | | | zouden we ons om elkaar bekomme- |
| | | geworden. Ze verlamt mensen. | | | 185 | | ren? Veel mensen denken dat gelo- |
3 | | | De angst om verkeerde keuzes te | | | | | ven in broederschap naïef is. Mensen |
| 45 | | maken speelt niet alleen bij triviale | | | | | zijn toch egoïstische wezens die |
| | | zaken als de aanschaf van een | | | | | alleen hun eigen belang nastreven? |
| | | spijkerbroek. Die angst steekt ook de | | | | | Nieuwe wetenschappelijke inzichten |
| | | kop op bij het kiezen van een studie, | | | 190 | | leren ons dat dit beeld niet klopt. |
| | | het kiezen van een partner, het | | | | | Mensen zijn juist groepsdieren. |
| 50 | | krijgen van kinderen. Dit leidt tot | | | | | Hersenonderzoek laat zien dat |
| | | uitstelgedrag. We willen alle opties | | | | | mensen pijn ervaren als ze worden |
| | | openhouden. Vrijheid is dan niet | | | | | buitengesloten. Het onderzoek laat |
| | | doen wat je wilt, maar de mogelijk- | | | 195 | | ook zien dat sociaal gedrag besmet- |
| | | heid openhouden om later te doen | | | | | telijk is. Als anderen aardig zijn, zijn |
| 55 | | wat je wilt. Maar dat later wordt | | | | | wij dat ook. |
| | | steeds later. Wat zich hier wreekt, is | | 10 | | | Dit betekent niet dat broeder- |
| | | dat iets te kiezen hebben, wordt | | | | | schap vanzelf ontstaat. De meeste |
| | | gezien als vrijheid, maar gekozen | | | 200 | | mensen stellen zich sociaal op, maar |
| | | hebben, voelt als een verplichting. | | | | | niet alleen goed gedrag blijkt |
| 60 | | Dan zit je vast aan de gevolgen van | | | | | besmettelijk te zijn, slecht gedrag |
| | | je keuzes. Dan heb je een studie | | | | | ook. Zodra mensen vermoeden dat |
| | | gekozen. Dan heb je een baan. Dan | | | | | anderen de boel flessen, zijn ze niet |
| | | ben je getrouwd. Dan heb je kinde- | | | 205 | | meer bereid om zichzelf sociaal op te |
| | | ren. De vrijheid van vandaag is de | | | | | stellen. Deze uitkomst is van groot |
| 65 | | verplichting van morgen. Op deze | | | | | belang voor de inrichting van de |
| | | manier is het begrip vrijheid ge- | | | | | samenleving. In een grootschalige, |
| | | definieerd. | | | | | bureaucratische organisatie als onze |
4 | | | Om te begrijpen hoe het kan dat | | | 210 | | samenleving overheerst eerder het |
| | | vrijheid ook een last geworden is, | | | | | wantrouwen dan het vertrouwen: |
| 70 | | duiken we de geschiedenis in. Bij | | | | | mensen hebben het idee dat de on- |
| | | vrijheid moeten veel mensen altijd | | | | | persoonlijke instituties geen recht |
| | | denken aan het einde van de Tweede | | | | | doen aan hun omstandigheden en |
| | | Wereldoorlog. Maar na de bevrijding | | | 215 | | vrezen bovendien dat anderen erin |
| | | van de Duitsers volgen nog vele | | | | | slagen misbruik te maken van de |
| 75 | | bevrijdingen waarbij de persoonlijke | | | | | voorzieningen. Het is daarom nood- |
| | | vrijheid steeds meer centraal staat. In | | | | | zakelijk om het potentieel voor broe- |
| | | de jaren zestig en zeventig komen | | | | | derschap op een andere manier te |
| | | jongeren in opstand tegen de betutte- | | | 220 | | mobiliseren. Het is moeilijker om ver- |
| | | ling door ouders. Ze willen zich be- | | | | | trouwen te hebben in vreemden dan |
| 80 | | vrijden van knellende tradities en een | | | | | in mensen die je kent. Een beroep op |
| | | bekrompen moraal. Ze willen laten | | | | | broederschap werkt daarom niet in |
| | | zien wie ze zijn en zich bevrijden van | | | | | grootschalige verbanden. De bereid- |
| | | de bedilzucht van de gevestigde | | | 225 | | heid om iets voor elkaar te doen, |
| | | orde. Ze willen zich bevrijden, zelfs | | | | | neemt juist toe in kleinschalige |
| | | | | | | | verbanden. |
| 85 | | van het arbeidsethos en van de | | 11 | | | Net als vrijheid en gelijkheid |
| | | commercie. Elke bemoeienis van | | | | | heeft ook broederschap een scha- |
| | | buiten geldt als een inbreuk op de | | | 230 | | duwkant. Broederschap kan leiden |
| | | individuele vrijheid. | | | | | tot dwingend conformisme waardoor |
5 | | | Dit radicale vrijheidsbegrip werd | | | | | op den duur andersdenkenden kun- |
| 90 | | geïnspireerd door denkers zoals | | | | | nen worden uitgesloten. De neiging |
| | | Jean-Paul Sartre. Hij stelt dat als | | | | | om vooral iets over te hebben voor |
| | | God niet bestaat de mens vrij is in de | | | 235 | | mensen die je kunt vertrouwen en die |
| | | keuzes die hij maakt. Maar dat be- | | | | | op je lijken, kan ontaarden in groeps- |
| | | tekent ook dat de mens volledig | | | | | vorming. Broederschap wordt dan |
| 95 | | verantwoordelijk is voor de gevolgen | | | | | gevoed met vijandigheid tegen |
| | | van die keuzes, zowel voor zichzelf | | | | | buitenstaanders. Het is de harde |
| | | als voor de mensheid als geheel. Hij | | | 240 | | achterkant van de onderlinge saam- |
| | | moet daarom zijn vrijheid vertalen in | | | | | horigheid. Het is daarom van belang |
| | | actie voor de mensheid. Sartre wordt | | | | | om geen van de idealen te verabso- |
| 100 | | daarmee niet alleen een profeet van | | | | | luteren. Opgelegd conformisme tast |
| | | de revolutie, maar hij zadelt mensen | | | | | de vrijheid aan. Vijanddenken tast de |
| | | ook op met een loodzwaar vrijheids- | | | 245 | | gelijkheid aan. |
| | | begrip. Als het misgaat, kunnen we | | 12 | | | In de Franse revolutie was |
| | | de verantwoordelijkheid op niemand | | | | | ‘Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap’ |
| 105 | | anders afschuiven en zijn we zelf | | | | | niet voor niets één leuze. Het ene |
| | | to blame. De groei van het aantal | | | | | ideaal kon niet zonder het andere. |
| | | mensen met depressieve klachten | | | 250 | | Het gaat altijd om het streven naar |
| | | heeft te maken met de opkomst van | | | | | een balans tussen de drie idealen. |
| | | dit loodzware vrijheidsbegrip. | | | | | Maar vandaag de dag is een indivi- |
| 110 | | Mensen dreigen aan hun eigen hoge | | | | | dualistische opvatting van vrijheid |
| | | verwachtingen ten onder te gaan. | | | | | dominant. Dat is ten koste gegaan |
6 | | | Het vrijheidsbegrip waarin de | | | 255 | | van gelijkheid en broederschap. Zo |
| | | mens zich loszingt van zijn omgeving | | | | | hebben we een samenleving ge- |
| | | past ook wonderwel bij het idee van | | | | | creëerd waarin vrijheid leidt tot |
| 115 | | de homo economicus die alleen zijn | | | | | stress, faalangst en wantrouwen. |
| | | eigen belang nastreeft. In de ideolo- | | | | | Waarin vrijheid vooral de vrijheid van |
| | | gie van de vrije markt bakt de bakker | | | 260 | | de sterksten is. Waarin gelijkheid |
| | | geen brood uit caritas, maar om daar | | | | | wordt gezien als een overbodige luxe |
| | | zelf aan te verdienen. De onzichtbare | | | | | en waar broederschap iets is voor |
| 120 | | hand van de vrije markt zorgt ervoor | | | | | naïeve sukkels. Het is ook een |
| | | dat de mens in zijn streven om zijn | | | | | samenleving die op gespannen voet |
| | | eigen belang te dienen ook het alge- | | | 265 | | staat met de menselijke aard, want |
| | | mene belang dient. Maar deze inter- | | | | | mensen zijn groepsdieren. Wat we |
| | | pretatie van het vrijemarktdenken | | | | | met onze individualistische vrijheids- |
| 125 | | heeft ook een keerzijde. De vrije | | | | | opvatting ook opgeven, is het idee |
| | | markt leidt namelijk gemakkelijk tot | | | | | van een collectieve lotsbestemming. |
| | | weinig winnaars en veel verliezers. | | | 270 | | We zien onszelf als meester over ons |
| | | Zo wordt vrijheid de vrijheid van de | | | | | eigen bestaan, maar beschouwen de |
| | | sterksten. | | | | | wereld als een onveranderlijk ge- |
7 | 130 | | Om weerwerk te bieden aan de | | | | | geven. Dat is een enorme vrijwillige |
| | | schaduwkanten van onze vrijheids-, | | | | | beperking van onze vrijheid. Het |
| | | liefde, zoals de stress en de faal- | | | 275 | | moet daarom mogelijk zijn om een |
| | | angst, moeten we op zoek naar een | | | | | samenleving te creëren met meer |
| | | andere vrijheidsopvatting, namelijk | | | | | vrijheid, gelijkheid en broederschap. |
| 135 | | de opvatting die vrijheid aan identiteit | | | | | Een samenleving waarin mensen |
| | | koppelt. Vrijheid is de mogelijkheid | | | | | beseffen dat ze anderen nodig heb- |
| | | om je identiteit tot uitdrukking te | | | 280 | | ben om te worden wie ze willen zijn. |
| | | brengen. Wie vrijheid koppelt aan | | | | | |
| | | identiteit neemt afstand van de | | | | | naar: Pieter Hilhorst |
| 140 | | individualistische opvatting van vrij- | | | | | uit: De Groene Amsterdammer, |
| | | heid. Mensen drukken hun identiteit | | | | | 18 april 2012 |
| | | immers uit door hun verbindingen | | |