We moeten het zelf doen |
| (1) We weten te veel. De democratie | | bestuurlijk handelen lijkt belangrijker |
| is in crisis, zeggen ze en daar worden | | dan zorgvuldigheid en legitimiteit. |
| dan talloze verklaringen voor gezocht | | Hoe kan er sprake zijn van |
| – van kapitalisme tot ontkerkelijking | | democratie als de burgers niet de |
| en van populisme tot emancipatie – | | regie kunnen voeren over hun eigen |
| maar aan de basis ligt: we weten te | | gegevens? Als we de democratie zien |
| veel. | | als iets waar we zelf verantwoordelijk |
| (2) Het lot van een zekere hier niet bij | | voor zijn en als we het gezag over |
| naam te noemen oorlogsheld maakt | | ons bestaan willen terugwinnen, dan |
| duidelijk dat de informatie die mensen | | moeten we alle burgers minstens |
| over zichzelf prijsgeven op Hyves en | | inzage- en correctierecht geven. |
| Twitter ook tegen hen gebruikt kan | | (8) Het probleem ligt niet alleen bij de |
| worden. In mei 2009 werd aan deze | | overheid. Het zijn vooral de burgers |
| militair een Militaire Willemsorde | | die vergeten na te denken over de rol |
| toegekend voor zijn inzet als bevel- | | van informatie. De omgang met |
| hebber van de commando’s in de | | informatie wordt louter besproken in |
| Afghaanse Baluchi-vallei. In januari | | termen van privacy – en om privacy |
| 2010 werden deze heldhaftige soldaat | | lijkt bijna niemand zich druk te |
| zes borstharen afgenomen. Toen het | | maken. Het inzicht dat er meer op het |
| Nederlands Forensisch Instituut meer | | spel staat dan openbaarmaking van je |
| haren wilde hebben, omdat ze sporen | | privéleven, dat je als democratisch |
| bleken te bevatten van cocaïne en | | burger greep moet houden op |
| xtc, had hij die inmiddels afgescho- | | informatie, is nog niet op veel |
| ren; dat deed hij nu eenmaal weke- | | plaatsen doorgebroken. De naïviteit |
| lijks, zei hij. Nee hoor, riposteerde de | | waarmee mensen sociale media zoals |
| Staf der Nederlanden met kennis van | | Facebook en Twitter gebruiken, is |
| zaken, foto’s op de Hyves-pagina van | | onthutsend. Ze leggen hun hele leven |
| zijn café toonden de oorlogsheld met | | niet alleen bloot tegenover de |
| nog overal haar. De zaak van de zes | | marketeers, ze leveren zichzelf met |
| borstharen laat zien dat de straf- | | huid en haar uit aan de overheid, die |
| vervolging een nieuw tijdperk is in- | | overal meekijkt. |
| gegaan. Tegenwoordig moet een | | (9) Wat heeft dit te maken met de |
| oorlogsheld er ieder moment rekening | | democratie? De informatisering vormt |
| mee houden dat men van officiële | | een bedreiging voor de zeggenschap |
| zijde inzage wil in zijn borsthaar. | | van burgers over zichzelf wanneer |
| (3) Alles te weten maakt machtig: het | | bedrijven als Google samenwerken |
| geeft de overheid greep op de burger. | | met overheden die hun bevoegd- |
| Maar tegelijkertijd kan bepaalde in- | | heden oprekken tot in het oneindige. |
| formatie gebruikt worden om het | | In de Verenigde Staten is inmiddels |
| vertrouwen in de overheid te onder- | | wel het besef doorgedrongen dat de |
| mijnen. Zo stelde de oppositie on- | | inlichtingendiensten investeren in |
| langsaan de hand van opgevraagde | | technologieën die alle internet- |
| bonnetjes – verkregen op basis van | | toepassingen waarmee het mogelijk |
| de Wet Openbaarheid van Bestuur – | | is om informatie met elkaar te delen, |
| het declaratiegedrag van een aantal | | in de gaten houden. Al deze |
| bewindslieden ter discussie. | | informatie wordt opgeslagen. The |
| (4) De filosoof Jean-François Revel | | Wall Street Journal schrijft al een tijd |
| schreef in 1983 een boek dat omwille | | lang zorgelijk over dit fenomeen, |
| van de titel de laatste tijd nogal eens | | onder de titel ‘What they know’. Deze |
| wordt geciteerd: How Democracies | | artikelen bieden een angstaanjagend |
| Perish (in het Nederlands vertaald | | inzicht in de mogelijkheden om |
| als: Waarom de democratieën | | informatie-elementen met elkaar in |
| sterven). Revel beweert dat de wes- | | verband te brengen, te koppelen aan |
| terse democratie lijdt aan betonrot: | | iemands IP-adres en zo een accuraat |
| westerse burgers worden van jongs af | | profiel van het hele leven van een |
| aan opgevoed met de gedachte dat | | individu op te stellen. |
| aan hun beschaving het nodige man- | | (10) Te veel informatie: het ver- |
| keert. Als burgers van een democratie | | schijnsel bedreigt niet alleen oorlogs- |
| hebben ze het recht steeds overal | | helden en burgers, maar ook politici |
| openlijk kritiek op te leveren, opposi- | | en bestuurders en uiteindelijk zelfs de |
| tie te voeren en het oneens te zijn | | manier waarop het land wordt |
| met elkaar en het systeem van de | | bestuurd. Als alles bekend is over |
| staat. Indien ze van dat recht nu maar | | iedereen, lijken de beslissingen |
| voldoende gebruikmaken, stort de | | vanzelf uit die informatie voort te |
| democratie uiteindelijk vanzelf in. Niet | | komen. Als alles transparant is, blijft |
| dat Revel pleitte voor het communis- | | er minder ruimte over voor onzekere |
| me, integendeel, maar hij wees graag | | keuzes die gebaseerd zijn op normen |
| op alle voordelen van het systeem in | | en waarden. Dit kan ook verklaren |
| de Sovjet-Unie, dat interne kritiek en | | waarom de democratische onrust de |
| openbaring van misstanden verbood | | laatste jaren niet alleen te vinden is |
| en daarmee sterker stond dan het | | onder laagopgeleide, achtergebleven |
| Westen met zijn gekrakeel. En nu het | | burgers die zich wentelen in |
| openbaren van misstanden – denk | | ressentiment, maar ook bij de |
| aan de duizenden geheime memo’s | | hogeropgeleiden, die beschikken over |
| van Amerikaanse ambassades die in | | meer kennis en informatie dan ooit en |
| 2010 door Wikileaks werden | | die zich niet meer vanzelfsprekend |
| gepubliceerd – een onvoorzien hoge | | van bovenaf laten aansturen. Zo |
| vlucht heeft genomen, is deze | | raken in een informatiesamenleving |
| waarschuwing opnieuw actueel. | | enerzijds de burgers hun invloed |
| (5) Is er inderdaad wel sprake van | | kwijt, omdat beslissingen automatisch |
| een crisis van de democratie? Ja en | | voor ze worden genomen op basis |
| nee. Aan de ene kant is het niet ver- | | van hun dossiers – kinddossiers, |
| standig alles wat tegenzit te be- | | patiëntendossiers, politiedossiers, |
| schouwen als een teken dat de | | inlichtingendossiers. En anderzijds |
| democratie erodeert en dus moet je | | verliest het politieke proces aan |
| voorzichtig zijn met te beweren dat | | aanzien, omdat iedere keuze in twijfel |
| onze democratie in verval is. Aan de | | wordt getrokken door burgers die |
| andere kant is er wel degelijk reden | | beschikken over informatie die de |
| tot oplettendheid en aanleiding voor | | keuze ondergraaft. |
| een voorzichtige crisisstemming: nu | | (11) Het debat in de media over de |
| de burgers meer weten over het | | democratie richt zich de laatste jaren |
| gedrag van de staat en de staat meer | | dan ook volstrekt ten onrechte op het |
| weet over het gedrag van de burgers, | | functioneren van het parlement. Het |
| is de onderlinge verhouding minstens | | begrip democratie wordt daarbij zo |
| aan herziening toe. Als democra- | | Haags ingekleurd, dat het langzaam- |
| tische beslissingen principieel ge- | | aan lijkt of de staat alleen nog iets |
| baseerd zijn op individuele wensen | | van de burgers wil horen op de dag |
| en voorkeuren van burgers die zelf- | | van de verkiezingen, via stem- |
| verantwoordelijkheid dragen, zijn | | formulieren. Deze beperkte opvatting |
| nieuwe democratische technieken | | wordt, gelet op het afkalvende |
| vereist. Het is tijd voor herdemocrati- | | draagvlak voor de politieke partijen, |
| sering, met informatie als sleutel- | | zeker niet meer algemeen gedeeld. |
| begrip. | | De eerste stap op weg naar her- |
| (6) De explosieve vermeerdering van | | democratisering moet daarom een |
| informatie aan het begin van dit | | andere invulling geven aan het begrip |
| millennium levert gelukkig niet alleen | | democratie: een herbezinning op de |
| bedreigingen, maar ook kansen op. | | basisgedachte dat het volk in staat |
| Beschouwen we de democratie als | | moet zijn beslissingen te nemen die |
| een methode om onszelf te regeren, | | het eigen leven beïnvloeden. |
| dan moeten we ervoor zorgen dat we | | (12) De informatisering, die tot zo |
| de informatie over onszelf ook inder- | | veel problemen leidt, kan hierbij |
| daad zelf gaan beheren en dat we de | | gelukkig ook oplossingen geven. De |
| beschaving niet zien als een optelsom | | nieuwe technologieën leveren, als de |
| van andermans fouten, maar als onze | | burgers dat willen, ook methodes om |
| eigen verantwoordelijkheid. Her- | | meer over te laten aan hen. Je kunt |
| democratisering is op dit moment dan | | systemen ontwerpen op basis van de |
| ook niets anders dan een her- | | wensen van de consument; er zijn |
| bezinning op de zelfverantwoordelijk- | | technieken die aan de burgers |
| heid van de burger. En de informatie- | | zeggenschap geven over informatie |
| technologie levert daarvoor de | | en daarmee toegang verschaffen tot |
| middelen. | | de macht. Daarvoor is het wel nodig |
| (7) De huidige gang van zaken roept | | dat de burgers de techniek naar hun |
| de vraag op van wie onze gegevens | | hand zetten en zich realiseren dat ze |
| eigenlijk zijn. Misschien biedt de | | niet alles kunnen overlaten aan hun |
| Paspoortwet hierin een duidelijk | | getergde volksvertegenwoordigers. |
| voorbeeld: mag de staat onze vinger- | | (13) De filosoof Phillip Blond pleitte |
| afdrukken opslaan in een centrale | | ook al voor zo’n ‘democratie van |
| database? Is die informatie niet van | | onderop’. Je kunt wel blijven moppe- |
| onszelf? De overheid lijkt zich bij het | | ren op het politieke bedrijf, zei hij, |
| kiezen van controlemechanismen | | maar het is toch allereerst zaak je |
| vooral te laten leiden door de | | eigen opdracht en macht op te eisen. |
| techniek, niet door democratische | | “Het gaat erom van de grond af |
| beginselen van zelfbestuur. Het | | nieuwe vormen van burgerlijke par- |
| ontwerp van databases is vaak | | ticipatie op te bouwen, in het open- |
| toegesneden op de behoeften en de | | baar bestuur en in het particuliere |
| belangen van de overheid of van | | bedrijfsleven.” En daarmee vroeg hij |
| exploitanten zoals vervoers- | | dus duidelijk om een ander soort |
| maatschappijen. De belangen van | | burgerinzet dan de bekende caba- |
| burgers komen er niet aan te pas. | | retier die onlangs klachten verzamel- |
| Zo worden de behoeften en rechten | | de over bedrijven en vervolgens |
| van kinderen nauwelijks genoemd in | | laconiek opmerkte: “Het is nu aan de |
| de plannen voor een Elektronisch | | politiek.” Nee, helaas, die tijd is voor- |
| Kind Dossier. Dat dossier is een sterk | | bij. De democratie verlangt in de |
| door de technologie ingegeven op- | | eenentwintigste eeuw meer van haar |
| lossing voor de automatisering van de | | burgers: de politiek is onze moeder |
| jeugdgezondheidszorg; snelheid van | | niet. |
