Examentrainers

Ik was, dus ik ben Laten we in het hiervoormaals geloven
	(1) Ik heb een oud hondje, Binkie. Hij		130	de mens.
	is blind. Hij kan zich alleen maar red-			(10) Een kind moet door
	den door in twee tijden te leven. Als			geschiedenisonderwijs gaan beseffen
	hij van zijn mand naar de etensbak			dat de ontdekking van de werking van
5	loopt, leeft hij in het heden van zijn			de bliksem, de uitvinding van de
	honger en in het verleden van toen		135	elektrische stroom en de gloeilamp na
	nog kon zien. Hij kan zijn etensbak			elkaar moeten hebben plaats-
	vinden en overleven dankzij het feit			gevonden. Een cultuur met een
	dat hij zijn verleden actief maakt.			ontwikkeld historisch besef is erop
10	(2) In principe zijn wij mensen net als			gericht historische monumenten te
	Binkie afhankelijk van het verleden		140	behouden, zelfs als ze hun functie
	om te overleven. We zijn allemaal			verloren hebben. Er is een gezamen-
	blind en varen op ons verleden om			lijk programma voor het behoud van
	voort te kunnen. Elke handeling die			erfgoed. Landschappen worden in
15	we uitvoeren, heeft een vracht aan			hun historische dimensie bekeken
	geschiedenis achter zich. Dat geldt		145	voordat er een snelweg of spoorlijn
	voor de allerkleinste dingen, zoals de			doorheen getrokken wordt. In een
	beweging van een vork naar de			dergelijke cultuur is de canon vanzelf-
	mond, maar ook voor de grotere zoals			sprekend. Een historisch museum
20	het luisteren naar een symfonie van			wordt daar niet gemythologiseerd. In
	Stravinski, die we alleen kunnen		150	een dergelijke cultuur zijn
	appreciëren, omdat er een verleden			bibliotheken bewaarders van
	van luisteren naar steeds moeilijker			historisch drukwerk en zijn musea
	muziek aan vooraf is gegaan. Wat			schatbewaarders van de visuele
25	voor ons persoonlijk leven geldt, geldt			erfenis.
	des te sterker voor het collectieve		155	(11) Waar het om gaat, is de erken-
	verleden. Aan onze hap eten op een			ning en waardering van de historische
	vork is een beschavingsgeschiedenis			dimensie die aan alles kleeft. Dat is
	van eeuwen voorafgegaan. Niets			iets anders dan herinnering, het is
30	bestaat zonder een geschiedenis.			niet iets wat een mens automatisch
	(3) Dat wil niet zeggen dat iedereen		160	ziet, het moet wel degelijk aangeleerd
	zich dit ook realiseert. Als bijvoor-			worden. Maar het is wel iets wat
	beeld voetbalhooligans tribunes van			gemakkelijk aan te leren valt, omdat
	het Feyenoordstadion slopen,			het in een natuurlijke loop der dingen
35	beseffen ze niet dat ze daarmee een			ligt. Zelfs een kind van tien jaar voelt
	monument van voetbalhistorie ver-		165	dat het in zichzelf het kind van vijf
	woesten. Het historisch besef is geen			jaar meesleept en zo kan het ook
	vanzelfsprekendheid. Wanneer ont-			begrijpen dat voorwerpen, gebouwen,
	staat het historisch besef eigenlijk?			straten en steden een geschiedenis in
40	(4) In een interessant essay in NRC			zichzelf meedragen.
	Handelsblad van 29 augustus 2009		170	(12) Johan Huizinga heeft de
	schrijft Hans Goedkoop dat het goed			historische sensatie beschreven. Die
	gaat met het historisch besef in			wordt vaak aangehaald op een wat
	Nederland. Er waren de afgelopen			gemakzuchtige manier, als de
45	jaren veel jammerklachten over een			ontroering die een onderzoeker kan
	gebrek aan historische belangstelling.		175	aangrijpen als hij iets nieuws of bij-
	Goedkoop meent dat daarmee het			zonders uit het verleden voor ogen
	historisch besef niet in het geding			krijgt. Maar Huizinga bedoelde een
	komt. De klachten over de teloorgang			heel specifiek moment van samen-
50	ervan berusten dus nergens op. “Wij			smelten van subject en object, heden
	zoeken naar de bril die al een hele		180	en verleden, in de historische sen-
	tijd op onze neus staat”, zegt hij.			satie. Die sensatie was de aanleiding
	(5) Kun je met een bril op blind zijn?			om te gaan schrijven en tot histo-
	Ik ben bang van wel. Natuurlijk gaat			rische inzichten te komen. De histo-
55	het goed met de verkoop- en kijk-			rische sensatie gaat vooraf aan het
	cijfers voor historie. Daar ben ik ook		185	historisch besef en is een omslag-
	echt blij mee. Het is grandioos dat			punt. Iedereen in elke gemeenschap
	een programma als Andere tijden zo			kan via die sensatie tot historisch
	goed bekeken wordt en bekroond is.			inzicht komen. Die omslag is nodig
60	Ik ben er blij om dat Geert Mak in de			om historie voortaan als een deel van
	top 10 van bestverkopende schrijvers		190	het dagelijks leven te beschouwen.
	staat. Het stemt tevreden dat vanuit			Nadien is het niet meer mogelijk
	de regering een opdracht is gekomen			onhistorisch te kijken.
	de geschiedeniscanon voor de basis-			(13) Zolang er in een cultuur alleen
65	scholen samen te stellen. Zelfs een			herinneringen zijn, is er nog geen
	Nationaal Historisch Museum zal er		195	sprake van historisch denken. Maar
	eindelijk komen na een historie van			er kan zich een collectieve omslag
	meer dan twee eeuwen mislukte			voordoen. Men moet zich die omslag
	pogingen er een te stichten.¹			zo voorstellen, dat er een wending
70	(6) Mooi, mooi, werkelijk waar. Maar			naar het verleden kan komen die niet
	wat staat daar tegenover?		200	alleen de geleerden en geletterden
	Desinteresse, kneutergeschiedenis,			betreft, maar die ook doordringt in de
	oplichting, verkitsching van de histo-			hoofden van burgers en boeren. De
	rie, geschiedenis als pretpark en			mensen leefden daarvoor tussen en
75	kermisattractie. Ik kan niet meedoen			met de geschiedenis, maar die had
	met het gejuich over de opbloei van		205	nog geen naam gekregen. Die hoorde
	de historische belangstelling, omdat			nog gewoon bij het leven van alledag.
	ik tegenwoordig zoveel veinzerij zie.			Tot er iemand kwam die wees op dat
	De geschiedschrijving van de historie			wat er kleefde aan een voorwerp of
80	heeft een roddelgehalte gekregen, de			een gebouw. Het gewone ding werd
	tocht naar het verleden staat gelijk		210	een ‘ding van herinnering’, het kreeg
	aan ramptoerisme, de historische			een symbolische lading. Een oude
	sensatie van Johan Huizinga² is			wandelstok werd ‘het stokske van
	sensatiezucht geworden.			Van Oldenbarnevelt’. Een
85	(7) Moeten we soms blij zijn met de			beschadiging in een verweerde muur
	glossy Maarten! waarin Maarten van		215	werd aangewezen als de plaats waar
	Rossem³ zijn nattevingermeningen			de kogel in de muur gegaan was,
	verkondigt? Moeten we blij zijn om de			nadat hij Willem van Oranje dodelijk
	Nacht van de Geschiedenis’ met een			verwond had. Aan de materie werd
90	War Room, historische games,			devotie toegekend.
	ouderwets bingo en forensisch		220	(14) Historisch besef heeft met de
	onderzoek naar de very cold case			waarden van het leven zelf te maken.
	Willem van Oranje? Er moet vooral			Wie geen verleden heeft, heeft ook
	geëxperimenteerd worden met het			geen toekomst. Waar niet meer aan
95	buiten academische kringen brengen			gedacht wordt, bestaat niet meer.
	van de geschiedenis. Dat is nood-		225	Voor mij zou het leven te droevig zijn,
	zaak, maar dat hoeft niet tot ranzig-			als alles wat vóór mij bestaan heeft
	heid te leiden.			geen deel meer had aan het heden.
	(8) Ik geef u nog wat voorbeelden van			Het historisch besef is een ode aan
100	wat ik – met excuus aan Huizinga –			het voorgeslacht, dat eerst de paden
	de historische sensatiezucht noem.		230	en daarna de wegen aanlegde, het
	De serieuze geschiedbeoefening			alfabet uitvond, de scholen opende,
	wordt bijvoorbeeld omgevormd naar			de boeken schreef en drukte, het
	de behoefte van de massa. Toen de			water in de huizen bracht, het kunst-
105	studie van Cees Fasseur over Juliana			licht maakte. Huizinga was een
	en Bernhard verscheen, ging alle		235	optimist: hij geloofde in de mogelijk-
	aandacht bij de besprekingen naar de			heid om het verleden te ‘denken’ in
	sensationele elementen en niet naar			het heden. In de historische sensatie
	het historisch belang ervan. De studie			zijn ze beide aanwezig.
110	van Fasseur werd getransformeerd			(15) Velen geloven niet meer in een
	tot een nummer van de Privé. Een		240	hiernamaals. Laten we dan in een
	ander voorbeeld is de treurigmakende			hiervoormaals geloven. Dat is niet
	voorgeschiedenis van het nationale			moeilijk. De tekenen van het verleden
	museum. Wat een rots in de branding			zijn overal zichtbaar. We hoeven
115	had moeten zijn, lijkt een nieuw pret-			maar om ons heen te kijken. We
	park te worden.		245	kunnen de onttoverde wereld her-
	(9) Gaat het goed met het historisch			toveren door het verleden te zien.
	besef in Nederland? Het is maar wat			Mijn hondje maakt gebruik van zijn
	je onder historisch besef verstaat.			herinnering, anders kan hij niet over-
120	Laten we daar nu eens beter naar			leven. Wij zijn allemaal afhankelijk
	kijken. Ik denk dat we er goed aan		250	van het verleden om te overleven, we
	doen een verschil te maken tussen			varen op ons verleden om voort te
	herinnering en geschiedenis. Mijn			kunnen. Laten we in onze huidige
	hondje heeft herinneringen, maar hij			maatschappij vaker proberen om
125	kan er geen geschiedenis van maken.			verleden en heden te laten samen-
	Hij kan de herinneringen wel uiten		255	smelten, het is onze enige over-
	door te gaan kwispelen als hij een			levingskans als we er zelf niet meer
	oude bekende ruikt. Herinneren is			zijn.
	voor mens en dier, geschiedenis voor

naar: Marita Mathijsen, ingekorte versie van de Huizingalezing in de Leidse Pieterskerk, uitgesproken op 18 december 2009
uit: NRC Handelsblad, Opinie & Debat, 18 & 19 december 2009
Marita Mathijsen is emeritus hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde en columnist van NRC Handelsblad.

noot 1 Op 7 juni 2011, dus ruim anderhalf jaar na publicatie van deze tekst, werd bekend dat de subsidiëring voor de oprichting van een Nationaal Historisch Museum zou worden stopgezet.
noot 2 Johan Huizinga (1872-1945) was vanaf 1915 hoogleraar Algemene Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hier schreef hij het boek waarmee hij wereldfaam verwierf: Herfsttij der Middeleeuwen.
noot 3 Maarten van Rossem is een bekend historicus en commentator op radio en televisie. In 2008 richtte hij zijn eigen tijdschrift Maarten! op.