Background image

terug

Fraach by tekst 1 en tekst 2

Tekst 1

Emansipaasje is net foar bange minsken

Rob Tielman draacht syn persoanlik argyf fan de homo-lesbyske beweging oer oan Tresoar yn Ljouwert. Hy en syn partner Herman Beks wenje yn de âld-pastorij fan Molkwar. It petear mei him giet oer syn libben en syn wurk, syn tinkbylden en syn idealen: in wrâld dêr't plak is foar elkenien.

1     De oerdracht fan it argyf fan de    publisiteit. Ik wit noch goed, nei myn
 homo-lesbyske beweging koe pas alderearste televyzje-optreden, dat ik
 wêze nei’t Tielman alles út dat argyf135 op ’e dyk rûn en tocht: Al dy minsken
 sels yn de goede kontekst pleatst hawwe my sjen kinnen en witte no
5 hie, want hy hat graach de rezjy yn dat ik homo bin. Dat wie wat yn dy
 hannen. “Folle belangriker is dat it tiid. Mar ik sis altyd mar, demokrasy
 argyf mei iepen earms ûntfongen is net foar bange minsken en emansi-
 wurdt en dat dêr in bepaalde filosofy140 paasje alhiel net. Myn ûnderfining is
 achter sit. En ien fan de fertsjinsten dat as men minsken ridlik yn ’e mjitte
10 fan Tresoar is dat de Fryske identiteit komt, de kâns grut is dat men ek
 op in hiel iepen wize ynterpretearre ridlik benadere wurdt. As humanist
 wurdt. Men kin ek Frysk wêze as haw ik folle faker lêst hân fan fijan-
 men net yn Fryslân berne is. Men kin145 nigens as yn myn hoedanichheid fan
 der bewust foar kieze om te homo. Ek omdat ik foar myn gefoel
15 ‘ferfryskjen’ en dat haw ik dien. allinnich mar opkaam foar in ridlik
 Dêrom past myn argyf by Tresoar.” rjocht, nammentlik om te hâlden fan
2     Tielman (Hilversum, 1946) hat de minsken fan wa’tst hâlde wolst.
 him altyd ynspand foar de homo-150 Wat is der no op de leafde tsjin?”
 emansipaasje yn Nederlân, ûnder6     In oar ridlik rjocht is it opkommen
20 oare by de homo-emansipaasje- fan de Friezen om de eigen taal te
 feriening COC. Dochs is er gjin praten. “Nijkommers ried ik oan om
 aktivist, mar in man dy't operearret sa gau mooglik it Frysk ferstean te
 achter de kûlissen. Hy komt nea op155 learen en foar de rest moatst dy earst
 de barrikaden. “Ik hâld net fan mar ris stilhâlde. Doe’t ik foar it earst
25 tsjûgenisetyk, dat men allerhanne nei in gearkomste fan doarpsbelang
 dingen ropt sûnder oer de gefolgen gong, sei myn partner Herman: ‘Bek
 nei te tinken. Ik bin mear fan it hâlde!’ Dat haw ik dien, wol trije
 poldermodel. Dat model liedt derta160 gearkomsten lang! Men moat as nij-
 dat alle belutsenen om de tafel sitte; kommer net miene dat men it better
30 mei-inoar in oplossing betinke dy’t wit.”
 foar elk akseptabel is. Yn de It bringt ús op de betsjutting fan taal
 sosjology wurdt dat wol it en skiednis foar de identiteit. “It
 wolbegrepen eigenbelang neamd.165 treurige wie eins dat jonge homo’s yn
 Wy hawwe der allegear belang by dat de jierren ’60 neat wisten fan harren
35 minderheden net diskriminearre eigen skiednis. Dat Alexander de
 wurde omdat wy allegear diel Grutte en kening-steedhâlder Willem
 útmeitsje fan in minderheid, ek al III homo wienen, waard deaswijd. Der
 binne dat mar linkshannigen of170 wienen ek net echt wurden foar. It
 readhierrigen. Men is as mienskip begryp ‘homoseksueel’ is pas ein
40 like sterk as de swakste skeakel.” njoggentjinde ieu ta stân kommen.
3     It soe Tielman syn mantra wêze Dêrfoar bestie it gedrach fansels wol,
 kinne, al past soks net sa goed by in mar der wie gjin wurd foar. Dat jout
 humanist. Identiteit, dy hast net, dêr175 fuort oan dat taal foar identiteits-
 kiest foar. En út syn eigen famylje- ûntwikkeling ôfgryslik belangryk is.
45 skiednis wei falt der ek hiel wat te Dat is ek foar de Fryske kultuer sa,
 kiezen: syn heit kaam út in anty- men moat jin hieltyd bewust wêze fan
 godstsjinstige, reade Grinzer famylje. it belang fan taal. It Frysk is foar de
 De famylje fan syn mem bestie út ta180 Fryske kultuer essinsjeel. Itselde jildt
 it katolisisme bekearde Joaden. Yn foar homoseksualiteit. It feit dat der
50 de oarloch hienen se beide wol in gjin wurden wienen dêr’t men jin
 knoei krigen. Heit kaam handikapt neutraal, lit stean posityf oer homo-
 werom út in Dútsk wurkkamp en mem seksualiteit yn uterje koe, wie hiel
 ûntkaam as roomske Joadinne mei in185 belangryk. It COC hat dus ek hiel
 net-Joadske heit oan de bewust oan taalfoarming dien. Sa
55 Joadeferfolging. Nei de oarloch akseptearje ik it wurd ‘homohoulik’
 kamen se yn Hilversum foarinoar oer net. Der is ien houlik en dat stiet
 te wenjen en dwers troch de pylders iepen foar manlju dy’t mei froulju
 fan de ‘verzuiling’ hinne krigen se190 trouwe wolle, manlju dy’t mei manlju
 kunde oan elkoar. It houlik wie in trouwe wolle en froulju dy’t mei
60 ‘moetje’. “Us roomske pake, de heit froulju trouwe wolle. Men moat dus
 fan ús mem, hie sein: ‘Der mei troud net akseptearje dat it wurd homo in
 wurde, mar dat bern komt myn hûs negative klank krijt, dat it in skelwurd
 net yn.’ Myn muoikes sleepten my195 wurdt.”
 dochs mei en sa is it gongen, ik wie7     Wat dat oangiet hat de beweging
65 fjouwer jier, dat ús pake deryn kaam op it stuit hâlden en kearen. ‘Homo’
 en rôp: ‘Wat moat dát dêr!’ Ik wie in is op skoalpleinen in skelwurd en foar
 ding wurden en waard fuort troch homostellen is it net altyd feilich har
 hystearysk gûlende muoikes it hûs út200 yn it iepenbier as homo sjen te litten.
 brocht. “Wy hawwe foaral problemen mei
70 Ik bin opgroeid mei ûntkenning. It Marokkaanske jonges. Homofilen en
 heucht my noch hiel goed dat ús lesbiënnen foarmje in doelwyt en dêr
 beppe fan memmekant sei: ‘Lit noait moat wat oan dien wurde. Neffens
 skine datst Joadsk bist.’ Ik hie der205 my komt it binnen de Berberkultuer
 doe noch gjin aan fan wat dat wie, ek wol foar dat jonges en manlju
75 mar ik waard opskipe mei wat ik seks hawwe mei elkoar. It wurdt
 fuortstopje moast.” allinnich net beneamd. It giet der net
4     Mei de ûntdekking fan syn homo- om dat se yn Nederlân net yntegrear-
 seksualiteit waard it der net makliker210 je, se yntegrearje better as bygelyks
 op. “Yn myn jongste oantinkens frege Sinezen en Turken. Dy hawwe in hiel
80 ik oan ús mem wêrom’t jonges net sterke kulturele bining. Berbers
 mei jonges trouwe kinne. Ut har hawwe gjin skreaune taal; se hawwe
 reaksje makke ik op dat ik dat soarte allinnich in sprutsen taal en dat bringt
 fan fragen better net stelle koe. Ik215 ús wer werom by it belang fan taal
 haw it dêrnei gewoan ferkrongen en foar identiteit. It probleem fan de
85 pas doe’t ik studearre, gong it stadich Berbers wie dat harren taal en dus
 yn my del dat ik homo wie. Ik wenne harren kultuer net serieus nommen
 yn Nijmegen by in hospita en dy hie waard. Der wie gjin kulturele ûnt-
 in soan fan 16. Ik wie 18, mar hy wie220 wikkeling; alle kultuer wie Frânsk of
 seksueel folle fierder as ik. Hy hat my Arabysk en it gefolch wie dat se in
90 ferlaat en alle keunstjes fan de hiel leech selsbyld hawwe, sels in
 seksualiteit leard. Oant syn mem der negatyf selsbyld. Yn Marokko fleane
 achterkaam. Dat late ta in ôfgryslik de Berbers dêrom ûnder de radar
 drama. Sy rôp allerhanne ferskriklike225 troch. As men no guon fan dy
 dingen oer homoseksualiteit en eins jongens sjocht, hjir yn Nederlân, dan
95 wie it pas op dat stuit dat ik tocht: Ja, dogge dy dat noch. Se ûntwikkelje
 ik bin homo. Dat kaam bot oan. Ik hie harren eigen kultuer net en geane
 ek alhiel gjin identifikaasjemooglik- dus net út dy sterkte wei de dialooch
 heden. Dat wat ik dien haw, is yn in230 oan mei oaren, lykas Friezen yn
 pear moanne sa’n bytsje alles lêze Fryslân dat dogge, mar omdat se in
100 wat oer homoseksualiteit ferskynd negatyf identiteitsgefoel hawwe,
 wie. Dat neam ik in typysk yntellek- reagearje se dat ôf op oaren, troch
 tuële oanpak; yn plak fan seksuële se te ferfolgjen. Under oare
 kontakten te sykjen, begûn ik te235 homofilen en lesbiënnen binne dêr it
 lêzen.” slachtoffer fan, mar dat mei men net
5105     “Doe’t ik 21 waard, bin ik lid akseptearje.”
 wurden fan it COC. Dat wie in hiel8     “De homo-emansipaasje is noait
 nuvere wrâld; minsken brûkten noch ôf. Dat is in misferstân. Wy libje yn in
 skûlnammen, dy âldere generaasje240 heteroseksuele maatskippij. Wy sille
 hie in dûbellibben en hâlde him stil altyd, elke generaasje op ’e nij, de
110 om gjin wjerstân op te roppen. Mar frijheid om sels sin te jaan oan it
 dy wjerstân, dêr moat men krekt libben befestigje moatte. Frijheid is
 trochhinne om lykberjochtiging te net eat dat men hat en dat dan net
 krijen. Ik kaam dêr mei Benno245 mear befochten hoecht te wurden.
 Premsela yn ’e kunde, de foarsitter Itselde jildt foar emansipaasje. Mar
115 fan it COC. Hy wie iepen oer syn ek foar it Frysk. Al komt it Frysk yn
 homoseksualiteit en wie foar my in de Grûnwet, dêr’t ik hielendal achter-
 positive identifikaasjemooglikheid. stean, dêrmei is it fuortbestean fan
 Immen dy’t as Joad ûnderdûkt west250 de Fryske kultuer net garandearre.
 hie en nei de oarloch neat mear te Men sil der krekt yn Fryslân foar
120 ferliezen hie en him dêrnei ynsette soargje moatte dat it belibjen fan de
 foar de homobeweging. Hy is eins Fryske kultuer troch de jongere
 myn twadde heit wurden. Wy fûnen al generaasje befoardere wurdt. Ik wurd
 dat it COC fernije moast, mar sûnder255 oars echt kjel as ik om my hinne
 dat it ta in brek liede soe tusken de sjoch hoe’n bytsje Fryske literatuer
125 âlde en de nije leden. Premsela en ik lêzen wurdt. Wy sille dus ynvestearje
 hawwe der mei sin nei stribbe om moatte yn identiteitsûntwikkeling,
 mei oaren yn petear te gean en dy elke generaasje op ’e nij. Want
 hawwe wy fûn. Wy hawwe oansluting260 hieltyd wer is identiteit in kar.”
 socht by minsken yn deselde po- 
130 sysje. Dy fûnen wy yn de frouljus-  nei: Annelies van der Goot
 beweging en yn de humanistyske  yn: De Moanne, jiergong 10, nûmer 4, maaie 2011
 beweging. En wy sochten mei sin de

Tekst 2

Theun de Vries en de myte fan de Fryske Wâlden

De histoarikus en Wâldman Kerst Huisman hâldt in lêzing foar it Theun de Vries- Genoatskip oer de histoaryske realiteit en de myten yn it klassike boek Stiefmoeder Aarde. It boek is in histoaryske roman oer de tiid fan de sosjale striid tusken arbeiders en bazen yn de Wâlden.

1     Hat de skriuwer Theun de Vries    driuw wei om noris krekt te ûnder-
 mei syn Wilt Tjaarda-ferhalen en sykjen hoe't it west hie. Dat ûndersyk
 Stiefmoeder Aarde bydroegen ta de is yn 1981 publisearre ûnder de titel
 myte fan de Fryske Wâlden? Dy115 Opstand in de turf. Ik haw troch dat
5 fraach sil guon mooglik wat kâld op ’e ûndersyk wol leard om guon dingen
 lea falle. Wy koesterje ommers ús wat te relativearjen. Tusken dy
 idee fan de Wâlden. Dochs is it goed feanbazen, dy't yn Stiefmoeder
 jin dat ôf te freegjen, want it is om- Aarde noch sawat as in monolitysk
 mers ûnderdiel fan it moderne tinken120 blok fan minne en strieminne
10 om jins plak en dêrmei jins identiteit kapitalisten nei foaren komme, sieten
 aloan wer op ’e nij te definiearjen, ek lju dy’t oan de kant fan de fean-
 sadat men wit wêr’t men stiet. stakers stienen en dy’t each yn each
2     It is it ferhaal fan bylden, dy't mei skerp bewapene soldaten har lân
 hieltyd wer wat ferskowe en dat is ek125 beskikber stelden foar de stakers,
15 mar goed. It idee oer identiteiten doe't de boargemaster it hâlden fan
 moat benammen net fiksearre wurde in appèl ferbea.
 en ferstiivje. Krekt as soenen Friezen9     Mar in roman is fansels noait in
 altyd neat oars dien hawwe as histoarysk wurk. Dêr sitte altyd
 keatse, skûtsjesile, fierljeppe en130 fertekeningen en anagronismen yn;
20 Alvestêdetochten ride. En Wâldlju net as de skriuwer him krekt hâlde soe
 oars as sterke ferhalen fertelle, koart oan de histoaryske feiten, dan soe er
 foar de kop wêze en mei in mes yn folle mear problemen hawwe mei it
 de bûse rinne. skriuwen fan in sublym ferhaal, dat
3     Theun de Vries is fansels in135 Stiefmoeder Aarde sûnder twivel is.
25 Wâldman. Hy komt fan Feanwâlden. Men moat dat der ek net yn sykje
 Dat seit eins al genôch, en in part fan wolle. Mar dochs docht men dat,
 syn geweldich oeuvre giet ek oer lykas ik dat ek die doe't ik mei it
 Feanwâlden. No falt it noch net ta om ûndersyk foar Opstand in de Turf
 krekt te sizzen wat de Wâlden binne.140 dwaande wie. Der sitte dingen yn dy't
30 By dat ‘wâlden’ is faken tocht oan der yn 1890 net wienen, lykas de
 bosken, mar it is oannimlik dat earder tsjerketoer fan Lúkswâld (dy is al yn
 oan in betsjutting ‘rjochtsgebiet’ tocht de midsieuwen ferdwûn) en de
 wurde moat. skoalle fan de Ulesprong, dy't der
4     De Wâlden lykje yn de eagen fan145 pas kaam yn 1903, en der sitte ek
35 guon in hiel dúdlike identiteit te anagronismen yn. Nim no Karel
 hawwen. Sa neamt Geert Mak yn syn Zwets, dy't neffens
 foaropwurd by de Wilt Tjaarda- Stiefmoeder Aarde al foar 1880 út
 ferhalen Theun de Vries “typisch een Hollân wei nei Fryslân ta kaam en
 kind van de Wouden, de ooit een-150 mei syn maat Jarig Wiarda fia braak-
40 zame wereld van plaggenstekers, hokken en de heide yn de turf-
 schippers, keuterboeren, veen- makkerij bedarre. Yn werklikheid wie
 arbeiders en ander los volk, vanouds dat Adrianus van Emmenes, de man
 meesters in de edele kunst van het dy't troch de kommissaris fan de
 sterke verhaal”. Hy referearret oan155 kening Van Harinxma thoe Slooten
45 de folksferhalen, optekene troch Ype ‘de vreemdeling uit Holland’ neamd
 Poortinga: “Oude boerenknechten waard. Mar dy kaam pas mei de
 gebruikten soms termen die al grutte stakingsbeweging yn april
 eeuwen geleden verdwenen waren. 1888 nei Fryslân ta. Mar myn
 Wodan en andere Germaanse goden160 ûndersyk hat boppedat dúdlik makke
50 bleken in vreemde vormen voort- dat dy feanstakingen dochs in
 geleefd te hebben.” Moai sein behoarlik organisearre karakter hân
 fansels, mar is dat sa? Ik haw altyd hawwe, en dat de arbeiders wol
 miend dat skippers en turfgravers deeglik wisten wannear't stakingen in
 foaral masters wienen yn de wat165 sukses opleverje koenen en wannear
55 minder eale keunst fan it flokken, mar net.
 ik kin de fertellers fan sterke ferhalen10     Guon sille dat neiplúzjen net sa
 misrûn wêze. Mar dan noch: Jurjen wurdearje, respektivelik folslein
 van der Kooi hat yn in wittenskiplik sinleas fine. Mar ik wol mei ien foar-
 ûndersyk oantoand dat al dy sa-170 byld oantoane dat sok útplúzjen wol
60 neamde oerâlde eleminten yn de deeglik syn nut foar minsken fan no
 folksferhalen eins pas datearje út hiel hawwe kin. In wichtige rol yn it
 resinte tiid, in pear generaasjes lyn. stakingsferhaal fan 1890 yn
5     As der by Theun de Vries Stiefmoeder Aarde wurdt spile troch
 sprutsen wurde kin fan in bydrage ta175 de appèlmaster Fonger de Vos.
65 de myte fan de Fryske Wâlden, is it Uteinlik docht bliken dat Fonger it
 wol yn Stiefmoeder Aarde. Ik doar byltsje der leaver by delgoaie wol.
 dat sa te stellen, omdat it by my sa Stakers ûntdekke dan dat er in pear
 wurke hat, yn 1960 en 1961. Yn dy gloednije learzens oan hat. It is
 tiid lies ik Stiefmoeder Aarde foar it180 dúdlik: hy is omkocht troch de bazen.
70 earst. It boek makke in fassinear- Yn Stiefmoeder Aarde stiet: “Fonger
 jende yndruk op my. Dat wie foaral de Vos is op een nacht met pak en
 tink ik, omdat dy nearzige wrâld fan zak vertrokken uit de polder en
 de Wâlden, dy't ik sa goed koe, yn niemand weet waarheen.” Fonger de
 formidabele, ja hast magyske bylden185 Vos is dúdlik ek in romanfiguer. Der
75 skildere waard. En as wie dat noch is my gjin stakingslieder út de
 net genôch, ûntduts ik yn dy tiid ek Tynster of Beetster feanterijen
 Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Dat bekend dy't troch de bazen omkocht
 kaam troch de útstalling oer Domela wêze soe en op sa’n opsichtige wize
 op De Gordyk. Dy hie earst yn190 troch de arbeiders ûntmaskere.
80 Amsterdam te sjen west. As iennich11     Hoe sterk oft de útwurking fan
 plak bûten de Nederlânske haadstêd Stiefmoeder Aarde west hat, die my
 wie de útstalling dêrnei op De Gordyk bliken yn 1978, doe't ik foar myn
 te sjen, yn de Wâlden sels dus. boek socht om in foto fan Wiebe
 Allinnich dat feit al droech nei195 Hankel. Ut de wiidweidige ferslach-
85 Stiefmoeder Aarde by oan de útbou jouwing yn de Hepkema-krante fan
 fan myn identiteit as Wâldsjer. dy spannende maaiedagen yn 1890
6     Ik wit fansels wol, Domela hie ek kaam de bekende appèlmaster fan
 minder sympatike kanten. Mar it wit- Beets nei foaren. Hankel kaam fan
 ten dat ik opgroeid wie yn in gebiet, it200 Noardwâlde, dus ik gyng op syk by
90 eardere kiesdistrikt Skoatterlân, dat minsken mei deselde namme yn dat
 him ienris as earste sosjalist ôf- doarp. Ik kaam by in heit en soan
 furdige hie nei it doe noch werklik Hankel en ik lei út wat ik socht. Se
 keninklike Haachske parlemint, reagearren der suver wat ôfwizend
 makke my einleas grutsk. En it witten205 op, want dy Wiebe Hankel hie des-
95 dat der sokssawat as in spesifike tiids dochs de saak ferret? Ik wist
 Wâldhoeke mei in eigen útstrieling oars net as dat Wiebe nei 1890 noch
 bestiet, hat him troch dy kombinaasje jierrenlang in foaroanman west hie yn
 fan dingen, Stiefmoeder Aarde en de de arbeidersstriid, en dat hie per-
 Domela-útstalling, foar de rest fan210 foarst net sa west as er him yn 1890
100 myn libben yn myn geast fêstset. omkeapje litten hie. Ik frege oan
7     Der komt noch in faset by, dat ik beiden hoe't se dêrby kamen. Se
 destiids wolris as wat pynlik beskôge seinen doe: “Mar dat stiet ommers yn
 haw, en dêr't ik somtiden hast in Stiefmoeder Aarde!” Ik haw se doe
 skuldgefoel oer hie. Sûnder mis wie215 dúdlik makke dat Fonger de Vos in
105 Stiefmoeder Aarde, dat de klasse- optochte romanfiguer wie en wiswier
 tsjinstellingen yn de feanterij yn net Wiebe Hankel.
 sokke helder kontrastearjende12     Stiefmoeder Aarde in bydrage ta
 kleuren skildere hie, dêr debet oan. de myte fan de Fryske Wâlden?
 Ik hie ûnder myn foarfaars fan heite-220 Sûnder mis, en it is ek noch in juwiel
110 kant ek in pear feanbazen. fan in bydrage.
8     Ut al dy dingen kaam wol de

 nei: Kerst Huisman
 yn: De Moanne, jiergong 10, nûmer 2, febrewaris 2011