Background image

terug

Theun de Vries en de myte fan de Fryske Wâlden

Tekst 2

Theun de Vries en de myte fan de Fryske Wâlden

De histoarikus en Wâldman Kerst Huisman hâldt in lêzing foar it Theun de Vries- Genoatskip oer de histoaryske realiteit en de myten yn it klassike boek Stiefmoeder Aarde. It boek is in histoaryske roman oer de tiid fan de sosjale striid tusken arbeiders en bazen yn de Wâlden.

1     Hat de skriuwer Theun de Vries    driuw wei om noris krekt te ûnder-
 mei syn Wilt Tjaarda-ferhalen en sykjen hoe't it west hie. Dat ûndersyk
 Stiefmoeder Aarde bydroegen ta de is yn 1981 publisearre ûnder de titel
 myte fan de Fryske Wâlden? Dy115 Opstand in de turf. Ik haw troch dat
5 fraach sil guon mooglik wat kâld op ’e ûndersyk wol leard om guon dingen
 lea falle. Wy koesterje ommers ús wat te relativearjen. Tusken dy
 idee fan de Wâlden. Dochs is it goed feanbazen, dy't yn Stiefmoeder
 jin dat ôf te freegjen, want it is om- Aarde noch sawat as in monolitysk
 mers ûnderdiel fan it moderne tinken120 blok fan minne en strieminne
10 om jins plak en dêrmei jins identiteit kapitalisten nei foaren komme, sieten
 aloan wer op ’e nij te definiearjen, ek lju dy’t oan de kant fan de fean-
 sadat men wit wêr’t men stiet. stakers stienen en dy’t each yn each
2     It is it ferhaal fan bylden, dy't mei skerp bewapene soldaten har lân
 hieltyd wer wat ferskowe en dat is ek125 beskikber stelden foar de stakers,
15 mar goed. It idee oer identiteiten doe't de boargemaster it hâlden fan
 moat benammen net fiksearre wurde in appèl ferbea.
 en ferstiivje. Krekt as soenen Friezen9     Mar in roman is fansels noait in
 altyd neat oars dien hawwe as histoarysk wurk. Dêr sitte altyd
 keatse, skûtsjesile, fierljeppe en130 fertekeningen en anagronismen yn;
20 Alvestêdetochten ride. En Wâldlju net as de skriuwer him krekt hâlde soe
 oars as sterke ferhalen fertelle, koart oan de histoaryske feiten, dan soe er
 foar de kop wêze en mei in mes yn folle mear problemen hawwe mei it
 de bûse rinne. skriuwen fan in sublym ferhaal, dat
3     Theun de Vries is fansels in135 Stiefmoeder Aarde sûnder twivel is.
25 Wâldman. Hy komt fan Feanwâlden. Men moat dat der ek net yn sykje
 Dat seit eins al genôch, en in part fan wolle. Mar dochs docht men dat,
 syn geweldich oeuvre giet ek oer lykas ik dat ek die doe't ik mei it
 Feanwâlden. No falt it noch net ta om ûndersyk foar Opstand in de Turf
 krekt te sizzen wat de Wâlden binne.140 dwaande wie. Der sitte dingen yn dy't
30 By dat ‘wâlden’ is faken tocht oan der yn 1890 net wienen, lykas de
 bosken, mar it is oannimlik dat earder tsjerketoer fan Lúkswâld (dy is al yn
 oan in betsjutting ‘rjochtsgebiet’ tocht de midsieuwen ferdwûn) en de
 wurde moat. skoalle fan de Ulesprong, dy't der
4     De Wâlden lykje yn de eagen fan145 pas kaam yn 1903, en der sitte ek
35 guon in hiel dúdlike identiteit te anagronismen yn. Nim no Karel
 hawwen. Sa neamt Geert Mak yn syn Zwets, dy't neffens
 foaropwurd by de Wilt Tjaarda- Stiefmoeder Aarde al foar 1880 út
 ferhalen Theun de Vries “typisch een Hollân wei nei Fryslân ta kaam en
 kind van de Wouden, de ooit een-150 mei syn maat Jarig Wiarda fia braak-
40 zame wereld van plaggenstekers, hokken en de heide yn de turf-
 schippers, keuterboeren, veen- makkerij bedarre. Yn werklikheid wie
 arbeiders en ander los volk, vanouds dat Adrianus van Emmenes, de man
 meesters in de edele kunst van het dy't troch de kommissaris fan de
 sterke verhaal”. Hy referearret oan155 kening Van Harinxma thoe Slooten
45 de folksferhalen, optekene troch Ype ‘de vreemdeling uit Holland’ neamd
 Poortinga: “Oude boerenknechten waard. Mar dy kaam pas mei de
 gebruikten soms termen die al grutte stakingsbeweging yn april
 eeuwen geleden verdwenen waren. 1888 nei Fryslân ta. Mar myn
 Wodan en andere Germaanse goden160 ûndersyk hat boppedat dúdlik makke
50 bleken in vreemde vormen voort- dat dy feanstakingen dochs in
 geleefd te hebben.” Moai sein behoarlik organisearre karakter hân
 fansels, mar is dat sa? Ik haw altyd hawwe, en dat de arbeiders wol
 miend dat skippers en turfgravers deeglik wisten wannear't stakingen in
 foaral masters wienen yn de wat165 sukses opleverje koenen en wannear
55 minder eale keunst fan it flokken, mar net.
 ik kin de fertellers fan sterke ferhalen10     Guon sille dat neiplúzjen net sa
 misrûn wêze. Mar dan noch: Jurjen wurdearje, respektivelik folslein
 van der Kooi hat yn in wittenskiplik sinleas fine. Mar ik wol mei ien foar-
 ûndersyk oantoand dat al dy sa-170 byld oantoane dat sok útplúzjen wol
60 neamde oerâlde eleminten yn de deeglik syn nut foar minsken fan no
 folksferhalen eins pas datearje út hiel hawwe kin. In wichtige rol yn it
 resinte tiid, in pear generaasjes lyn. stakingsferhaal fan 1890 yn
5     As der by Theun de Vries Stiefmoeder Aarde wurdt spile troch
 sprutsen wurde kin fan in bydrage ta175 de appèlmaster Fonger de Vos.
65 de myte fan de Fryske Wâlden, is it Uteinlik docht bliken dat Fonger it
 wol yn Stiefmoeder Aarde. Ik doar byltsje der leaver by delgoaie wol.
 dat sa te stellen, omdat it by my sa Stakers ûntdekke dan dat er in pear
 wurke hat, yn 1960 en 1961. Yn dy gloednije learzens oan hat. It is
 tiid lies ik Stiefmoeder Aarde foar it180 dúdlik: hy is omkocht troch de bazen.
70 earst. It boek makke in fassinear- Yn Stiefmoeder Aarde stiet: “Fonger
 jende yndruk op my. Dat wie foaral de Vos is op een nacht met pak en
 tink ik, omdat dy nearzige wrâld fan zak vertrokken uit de polder en
 de Wâlden, dy't ik sa goed koe, yn niemand weet waarheen.” Fonger de
 formidabele, ja hast magyske bylden185 Vos is dúdlik ek in romanfiguer. Der
75 skildere waard. En as wie dat noch is my gjin stakingslieder út de
 net genôch, ûntduts ik yn dy tiid ek Tynster of Beetster feanterijen
 Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Dat bekend dy't troch de bazen omkocht
 kaam troch de útstalling oer Domela wêze soe en op sa’n opsichtige wize
 op De Gordyk. Dy hie earst yn190 troch de arbeiders ûntmaskere.
80 Amsterdam te sjen west. As iennich11     Hoe sterk oft de útwurking fan
 plak bûten de Nederlânske haadstêd Stiefmoeder Aarde west hat, die my
 wie de útstalling dêrnei op De Gordyk bliken yn 1978, doe't ik foar myn
 te sjen, yn de Wâlden sels dus. boek socht om in foto fan Wiebe
 Allinnich dat feit al droech nei195 Hankel. Ut de wiidweidige ferslach-
85 Stiefmoeder Aarde by oan de útbou jouwing yn de Hepkema-krante fan
 fan myn identiteit as Wâldsjer. dy spannende maaiedagen yn 1890
6     Ik wit fansels wol, Domela hie ek kaam de bekende appèlmaster fan
 minder sympatike kanten. Mar it wit- Beets nei foaren. Hankel kaam fan
 ten dat ik opgroeid wie yn in gebiet, it200 Noardwâlde, dus ik gyng op syk by
90 eardere kiesdistrikt Skoatterlân, dat minsken mei deselde namme yn dat
 him ienris as earste sosjalist ôf- doarp. Ik kaam by in heit en soan
 furdige hie nei it doe noch werklik Hankel en ik lei út wat ik socht. Se
 keninklike Haachske parlemint, reagearren der suver wat ôfwizend
 makke my einleas grutsk. En it witten205 op, want dy Wiebe Hankel hie des-
95 dat der sokssawat as in spesifike tiids dochs de saak ferret? Ik wist
 Wâldhoeke mei in eigen útstrieling oars net as dat Wiebe nei 1890 noch
 bestiet, hat him troch dy kombinaasje jierrenlang in foaroanman west hie yn
 fan dingen, Stiefmoeder Aarde en de de arbeidersstriid, en dat hie per-
 Domela-útstalling, foar de rest fan210 foarst net sa west as er him yn 1890
100 myn libben yn myn geast fêstset. omkeapje litten hie. Ik frege oan
7     Der komt noch in faset by, dat ik beiden hoe't se dêrby kamen. Se
 destiids wolris as wat pynlik beskôge seinen doe: “Mar dat stiet ommers yn
 haw, en dêr't ik somtiden hast in Stiefmoeder Aarde!” Ik haw se doe
 skuldgefoel oer hie. Sûnder mis wie215 dúdlik makke dat Fonger de Vos in
105 Stiefmoeder Aarde, dat de klasse- optochte romanfiguer wie en wiswier
 tsjinstellingen yn de feanterij yn net Wiebe Hankel.
 sokke helder kontrastearjende12     Stiefmoeder Aarde in bydrage ta
 kleuren skildere hie, dêr debet oan. de myte fan de Fryske Wâlden?
 Ik hie ûnder myn foarfaars fan heite-220 Sûnder mis, en it is ek noch in juwiel
110 kant ek in pear feanbazen. fan in bydrage.
8     Ut al dy dingen kaam wol de

 nei: Kerst Huisman
 yn: De Moanne, jiergong 10, nûmer 2, febrewaris 2011