1 | | | Hat de skriuwer Theun de Vries | | | | | driuw wei om noris krekt te ûnder- |
| | | mei syn Wilt Tjaarda-ferhalen en | | | | | sykjen hoe't it west hie. Dat ûndersyk |
| | | Stiefmoeder Aarde bydroegen ta de | | | | | is yn 1981 publisearre ûnder de titel |
| | | myte fan de Fryske Wâlden? Dy | | | 115 | | Opstand in de turf. Ik haw troch dat |
| 5 | | fraach sil guon mooglik wat kâld op ’e | | | | | ûndersyk wol leard om guon dingen |
| | | lea falle. Wy koesterje ommers ús | | | | | wat te relativearjen. Tusken dy |
| | | idee fan de Wâlden. Dochs is it goed | | | | | feanbazen, dy't yn Stiefmoeder |
| | | jin dat ôf te freegjen, want it is om- | | | | | Aarde noch sawat as in monolitysk |
| | | mers ûnderdiel fan it moderne tinken | | | 120 | | blok fan minne en strieminne |
| 10 | | om jins plak en dêrmei jins identiteit | | | | | kapitalisten nei foaren komme, sieten |
| | | aloan wer op ’e nij te definiearjen, | | | | | ek lju dy’t oan de kant fan de fean- |
| | | sadat men wit wêr’t men stiet. | | | | | stakers stienen en dy’t each yn each |
2 | | | It is it ferhaal fan bylden, dy't | | | | | mei skerp bewapene soldaten har lân |
| | | hieltyd wer wat ferskowe en dat is ek | | | 125 | | beskikber stelden foar de stakers, |
| 15 | | mar goed. It idee oer identiteiten | | | | | doe't de boargemaster it hâlden fan |
| | | moat benammen net fiksearre wurde | | | | | in appèl ferbea. |
| | | en ferstiivje. Krekt as soenen Friezen | | 9 | | | Mar in roman is fansels noait in |
| | | altyd neat oars dien hawwe as | | | | | histoarysk wurk. Dêr sitte altyd |
| | | keatse, skûtsjesile, fierljeppe en | | | 130 | | fertekeningen en anagronismen yn; |
| 20 | | Alvestêdetochten ride. En Wâldlju net | | | | | as de skriuwer him krekt hâlde soe |
| | | oars as sterke ferhalen fertelle, koart | | | | | oan de histoaryske feiten, dan soe er |
| | | foar de kop wêze en mei in mes yn | | | | | folle mear problemen hawwe mei it |
| | | de bûse rinne. | | | | | skriuwen fan in sublym ferhaal, dat |
3 | | | Theun de Vries is fansels in | | | 135 | | Stiefmoeder Aarde sûnder twivel is. |
| 25 | | Wâldman. Hy komt fan Feanwâlden. | | | | | Men moat dat der ek net yn sykje |
| | | Dat seit eins al genôch, en in part fan | | | | | wolle. Mar dochs docht men dat, |
| | | syn geweldich oeuvre giet ek oer | | | | | lykas ik dat ek die doe't ik mei it |
| | | Feanwâlden. No falt it noch net ta om | | | | | ûndersyk foar Opstand in de Turf |
| | | krekt te sizzen wat de Wâlden binne. | | | 140 | | dwaande wie. Der sitte dingen yn dy't |
| 30 | | By dat ‘wâlden’ is faken tocht oan | | | | | der yn 1890 net wienen, lykas de |
| | | bosken, mar it is oannimlik dat earder | | | | | tsjerketoer fan Lúkswâld (dy is al yn |
| | | oan in betsjutting ‘rjochtsgebiet’ tocht | | | | | de midsieuwen ferdwûn) en de |
| | | wurde moat. | | | | | skoalle fan de Ulesprong, dy't der |
4 | | | De Wâlden lykje yn de eagen fan | | | 145 | | pas kaam yn 1903, en der sitte ek |
| 35 | | guon in hiel dúdlike identiteit te | | | | | anagronismen yn. Nim no Karel |
| | | hawwen. Sa neamt Geert Mak yn syn | | | | | Zwets, dy't neffens |
| | | foaropwurd by de Wilt Tjaarda- | | | | | Stiefmoeder Aarde al foar 1880 út |
| | | ferhalen Theun de Vries “typisch een | | | | | Hollân wei nei Fryslân ta kaam en |
| | | kind van de Wouden, de ooit een- | | | 150 | | mei syn maat Jarig Wiarda fia braak- |
| 40 | | zame wereld van plaggenstekers, | | | | | hokken en de heide yn de turf- |
| | | schippers, keuterboeren, veen- | | | | | makkerij bedarre. Yn werklikheid wie |
| | | arbeiders en ander los volk, vanouds | | | | | dat Adrianus van Emmenes, de man |
| | | meesters in de edele kunst van het | | | | | dy't troch de kommissaris fan de |
| | | sterke verhaal”. Hy referearret oan | | | 155 | | kening Van Harinxma thoe Slooten |
| 45 | | de folksferhalen, optekene troch Ype | | | | | ‘de vreemdeling uit Holland’ neamd |
| | | Poortinga: “Oude boerenknechten | | | | | waard. Mar dy kaam pas mei de |
| | | gebruikten soms termen die al | | | | | grutte stakingsbeweging yn april |
| | | eeuwen geleden verdwenen waren. | | | | | 1888 nei Fryslân ta. Mar myn |
| | | Wodan en andere Germaanse goden | | | 160 | | ûndersyk hat boppedat dúdlik makke |
| 50 | | bleken in vreemde vormen voort- | | | | | dat dy feanstakingen dochs in |
| | | geleefd te hebben.” Moai sein | | | | | behoarlik organisearre karakter hân |
| | | fansels, mar is dat sa? Ik haw altyd | | | | | hawwe, en dat de arbeiders wol |
| | | miend dat skippers en turfgravers | | | | | deeglik wisten wannear't stakingen in |
| | | foaral masters wienen yn de wat | | | 165 | | sukses opleverje koenen en wannear |
| 55 | | minder eale keunst fan it flokken, mar | | | | | net. |
| | | ik kin de fertellers fan sterke ferhalen | | 10 | | | Guon sille dat neiplúzjen net sa |
| | | misrûn wêze. Mar dan noch: Jurjen | | | | | wurdearje, respektivelik folslein |
| | | van der Kooi hat yn in wittenskiplik | | | | | sinleas fine. Mar ik wol mei ien foar- |
| | | ûndersyk oantoand dat al dy sa- | | | 170 | | byld oantoane dat sok útplúzjen wol |
| 60 | | neamde oerâlde eleminten yn de | | | | | deeglik syn nut foar minsken fan no |
| | | folksferhalen eins pas datearje út hiel | | | | | hawwe kin. In wichtige rol yn it |
| | | resinte tiid, in pear generaasjes lyn. | | | | | stakingsferhaal fan 1890 yn |
5 | | | As der by Theun de Vries | | | | | Stiefmoeder Aarde wurdt spile troch |
| | | sprutsen wurde kin fan in bydrage ta | | | 175 | | de appèlmaster Fonger de Vos. |
| 65 | | de myte fan de Fryske Wâlden, is it | | | | | Uteinlik docht bliken dat Fonger it |
| | | wol yn Stiefmoeder Aarde. Ik doar | | | | | byltsje der leaver by delgoaie wol. |
| | | dat sa te stellen, omdat it by my sa | | | | | Stakers ûntdekke dan dat er in pear |
| | | wurke hat, yn 1960 en 1961. Yn dy | | | | | gloednije learzens oan hat. It is |
| | | tiid lies ik Stiefmoeder Aarde foar it | | | 180 | | dúdlik: hy is omkocht troch de bazen. |
| 70 | | earst. It boek makke in fassinear- | | | | | Yn Stiefmoeder Aarde stiet: “Fonger |
| | | jende yndruk op my. Dat wie foaral | | | | | de Vos is op een nacht met pak en |
| | | tink ik, omdat dy nearzige wrâld fan | | | | | zak vertrokken uit de polder en |
| | | de Wâlden, dy't ik sa goed koe, yn | | | | | niemand weet waarheen.” Fonger de |
| | | formidabele, ja hast magyske bylden | | | 185 | | Vos is dúdlik ek in romanfiguer. Der |
| 75 | | skildere waard. En as wie dat noch | | | | | is my gjin stakingslieder út de |
| | | net genôch, ûntduts ik yn dy tiid ek | | | | | Tynster of Beetster feanterijen |
| | | Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Dat | | | | | bekend dy't troch de bazen omkocht |
| | | kaam troch de útstalling oer Domela | | | | | wêze soe en op sa’n opsichtige wize |
| | | op De Gordyk. Dy hie earst yn | | | 190 | | troch de arbeiders ûntmaskere. |
| 80 | | Amsterdam te sjen west. As iennich | | 11 | | | Hoe sterk oft de útwurking fan |
| | | plak bûten de Nederlânske haadstêd | | | | | Stiefmoeder Aarde west hat, die my |
| | | wie de útstalling dêrnei op De Gordyk | | | | | bliken yn 1978, doe't ik foar myn |
| | | te sjen, yn de Wâlden sels dus. | | | | | boek socht om in foto fan Wiebe |
| | | Allinnich dat feit al droech nei | | | 195 | | Hankel. Ut de wiidweidige ferslach- |
| 85 | | Stiefmoeder Aarde by oan de útbou | | | | | jouwing yn de Hepkema-krante fan |
| | | fan myn identiteit as Wâldsjer. | | | | | dy spannende maaiedagen yn 1890 |
6 | | | Ik wit fansels wol, Domela hie ek | | | | | kaam de bekende appèlmaster fan |
| | | minder sympatike kanten. Mar it wit- | | | | | Beets nei foaren. Hankel kaam fan |
| | | ten dat ik opgroeid wie yn in gebiet, it | | | 200 | | Noardwâlde, dus ik gyng op syk by |
| 90 | | eardere kiesdistrikt Skoatterlân, dat | | | | | minsken mei deselde namme yn dat |
| | | him ienris as earste sosjalist ôf- | | | | | doarp. Ik kaam by in heit en soan |
| | | furdige hie nei it doe noch werklik | | | | | Hankel en ik lei út wat ik socht. Se |
| | | keninklike Haachske parlemint, | | | | | reagearren der suver wat ôfwizend |
| | | makke my einleas grutsk. En it witten | | | 205 | | op, want dy Wiebe Hankel hie des- |
| 95 | | dat der sokssawat as in spesifike | | | | | tiids dochs de saak ferret? Ik wist |
| | | Wâldhoeke mei in eigen útstrieling | | | | | oars net as dat Wiebe nei 1890 noch |
| | | bestiet, hat him troch dy kombinaasje | | | | | jierrenlang in foaroanman west hie yn |
| | | fan dingen, Stiefmoeder Aarde en de | | | | | de arbeidersstriid, en dat hie per- |
| | | Domela-útstalling, foar de rest fan | | | 210 | | foarst net sa west as er him yn 1890 |
| 100 | | myn libben yn myn geast fêstset. | | | | | omkeapje litten hie. Ik frege oan |
7 | | | Der komt noch in faset by, dat ik | | | | | beiden hoe't se dêrby kamen. Se |
| | | destiids wolris as wat pynlik beskôge | | | | | seinen doe: “Mar dat stiet ommers yn |
| | | haw, en dêr't ik somtiden hast in | | | | | Stiefmoeder Aarde!” Ik haw se doe |
| | | skuldgefoel oer hie. Sûnder mis wie | | | 215 | | dúdlik makke dat Fonger de Vos in |
| 105 | | Stiefmoeder Aarde, dat de klasse- | | | | | optochte romanfiguer wie en wiswier |
| | | tsjinstellingen yn de feanterij yn | | | | | net Wiebe Hankel. |
| | | sokke helder kontrastearjende | | 12 | | | Stiefmoeder Aarde in bydrage ta |
| | | kleuren skildere hie, dêr debet oan. | | | | | de myte fan de Fryske Wâlden? |
| | | Ik hie ûnder myn foarfaars fan heite- | | | 220 | | Sûnder mis, en it is ek noch in juwiel |
| 110 | | kant ek in pear feanbazen. | | | | | fan in bydrage. |
8 | | | Ut al dy dingen kaam wol de | | |