Grut wurde mei twa talen
| 1 | Bern dy’t mei twa talen grut wurde, | 105 | de fraach hokker taal oft dy âlden | |||||
| reitsje dêr fan yn ’e war, sa wurdt faak | oanbiede, as om de kwaliteit fan dy | |||||||
| sein. Ek soenen se net ien fan beide | taal. Ferhaaltsjes foarlêze of fertelle | |||||||
| talen echt goed leare, en soe it om- | bygelyks, komt de taalûntwikkeling te’n | |||||||
| 5 | tinken foar de thústaal sels op kosten | goede. It makket neat út yn hokker taal | ||||||
| gean fan de algemiene taal fan in lân, | 110 | dat bart, as it mar bart. | ||||||
| yn Nederlân it Nederlânsk. Is dat sa? | 9 | It yn ’e macht hawwen fan twa talen | ||||||
| Is meartaligens wier sa’n mearkoppich | kin gâns foardielen opsmite. Wy witte | |||||||
| meunster? | bygelyks dat twataligen trochstrings | |||||||
| 2 | 10 | Minsken dy’t twa talen yn ’e macht | fleksibeler en kreativer binne yn harren | |||||
| hawwe, binne der hast net, en minsken | 115 | wize fan tinken as ientaligen. Hoe hat | ||||||
| dy’t nóchris mear talen prate, moat men | de wittenskip dat fan dy foardielen foar | |||||||
| hielendal om sykje. Dat wurdt yn | twataligen ûntdutsen? | |||||||
| Nederlân teminsten faak tocht, mar de | 10 | Lit ús ris sjen nei in ûndersyk út | ||||||
| 15 | werklikheid is oars. Der binne om ende | 2007 fan psycholooch Ellen Bialystok | ||||||
| by seistûzen talen yn de wrâld. Ik bin | 120 | en har kollega’s yn Kanada mei diel- | ||||||
| gjin wiskundewûnder, mar neffens my | nimmers dy’t ferskillende taalachter- | |||||||
| betsjut dat dat der hiel wat meartaligen | grûnen (ien- en twatalich) hawwe. Tink | |||||||
| wêze moatte. En yndie, wrâldwiid sjoen | jo ris yn dat wy in kaartspultsje dogge | |||||||
| 20 | is ientaligens net de regel, mar de | dêr’t ik hyltyd in kaartsje by sjen lit mei | ||||||
| útsûndering. Om krekt te wêzen: trije | 125 | in oar plaatsje derop: reade en griene | ||||||
| fjirde fan de bern yn de wrâld groeit op | stjerkes en hertsjes. It is de bedoeling | |||||||
| mei twa of mear talen. | dat der twa steapeltsjes komme. Wy | |||||||
| 3 | Faak wurdt sein dat men pas twa- | dogge earst it foarmspultsje. As ik jo in | ||||||
| 25 | talich is as men de twa talen yn ’e | kaartsje mei in hertsje sjen lit, lizze jo | ||||||
| macht hat lykas in memmetaalsprekker, | 130 | dat by de hertsjes, it makket net út | ||||||
| dêr’t fansels in ientalige memmetaal- | hokker kleur oft it hertsje hat, en sa | |||||||
| sprekker mei bedoeld wurdt. Mar in | moatte de stjerkes by de stjerkes. | |||||||
| twatalige is net twa identike ientaligen | 11 | Dan feroarje wy fan spul; wy dogge | ||||||
| 30 | yn ien. In persoanlik foarbyld: ik bin as | it kleurespultsje. Dus alles wat read is, | ||||||
| Britse yn Nederlân op it stuit dwaande | 135 | komt by de reade foarmkes, en alles | ||||||
| mei it keapjen fan myn earste hûs. Myn | wat grien is by de griene. By it wiksel- | |||||||
| wurdskat op dat mêd is dus benammen | jen fan spultsje moasten jo de yn- | |||||||
| Nederlânsk. Sa ken ik al wurden as | formaasje dy’t jo earder brûkten om de | |||||||
| 35 | ‘koopovereenkomst’, ‘ontbindende’ | kaartsjes te skiftsjen, nammentlik de | ||||||
| ‘voorwaarden’ en ‘hypotheekrente- | 140 | foarm, ûnderdrukke om op basis fan | ||||||
| aftrek’. Ik soe net witte wat de Ingelske | kleur skiftsje te kinnen. Foar folwoekse- | |||||||
| oantsjuttings binne foar soksoarte be- | nen is dy oergong net dreech, mar foar | |||||||
| gripen, mar dat betsjut fansels net dat | jonge bern is dat noch net sa ienfâldich. | |||||||
| 40 | ik minder goed Ingelsk praat as in | Wat it dreech makket, is dat de yn- | ||||||
| ientalige memmetaalsprekker fan it | 145 | formaasje dy’t earder fan belang wie, | ||||||
| Ingelsk. Kennis fan in taal wurdt út- | no net mear telt. Jo dogge noch wol | |||||||
| makke troch hoe’t, wêr’t en mei wa’t | itselde, mar jo moatte it op slach justjes | |||||||
| men dy taal brûkt, en dus is it fansels- | oars oanpakke. Bern ûntwikkelje de | |||||||
| 45 | sprekkend dat as men twatalich is, jins | feardigens om soksoarte wikseljende | ||||||
| kennis fan dy twa talen net krekt itselde | 150 | taken út te fieren as se in jier of fiif | ||||||
| is, benammen as it om wurdskat giet. | binne. | |||||||
| Krekt lykas twa ientaligen dy’t deselde | 12 | Wat hat soks no mei twataligens te | ||||||
| taal sprekke, noait deselde wurdskat | krijen? It idee is dat twatalige bern troch | |||||||
| 50 | hawwe sille. | it hyltyd ôfwikseljen fan twa talen goed | ||||||
| 4 | Oare minsken geane derfan út dat | 155 | traind binne yn it ûnderdrukken fan | |||||
| der yn it brein net genôch romte is foar | oerstallige ynformaasje. As Sjineesk- | |||||||
| twa talen tagelyk, en dat twataligen foar | Nederlânske bern mei-inoar Sjineesk | |||||||
| elk fan de twa talen dus mar de helte ta | prate en der komt immen by te stean | |||||||
| 55 | harren foldwaan hawwe, mar dat is sa | dy’t gjin Sjineesk praat, geane se oer | ||||||
| net. Der is gewoan genôch plak foar | 160 | op it Nederlânsk. It Sjineesk moatte se, | ||||||
| twa of mear talen, ek yn de noch lytse | krekt as yn it spultsje, in skoftke ûnder- | |||||||
| harsens fan bern. | drukke. Troch dy hyltyd op ’en nij | |||||||
| 5 | Wy binne berne mei it fermogen om | weromkommende oefening ûntwikkelje | ||||||
| 60 | talen te learen – net ien bepaalde taal, | twatalige bern de feardigens om sokke | ||||||
| mar gewoan de taal of talen dy’t wy | 165 | wikseljende taken earder as ientalige | ||||||
| tafallich om ús hinne hearre. De fer- | bern út te fieren. | |||||||
| neamde taalkundige Chomsky neamt | 13 | Werom nei dy Turksk-Italjaansk | ||||||
| dat ‘it oanberne taalfermogen’ fan de | pratende bern dy’t it Nederlânsk net fan | |||||||
| 65 | minske. Ut al it ûndersyk dat dien is nei | de berte ôf meikrigen hawwe. Hoe | ||||||
| bern dy’t twa talen tagelyk leare, blykt | 170 | kinne dy it bêst Nederlânsk leare? Hoe | ||||||
| ûnder oaren dat sy deselde ûntwikke- | betiid moat men bern in twadde taal | |||||||
| lingsstadia trochrinne as ientalige bern | oanbiede foar in optimaal effekt? En | |||||||
| en dat se harren twa talen goed útinoar | hoe faak moat dat? En fan hokker | |||||||
| 70 | hâlde kinne. | kwaliteit moat de oanbeane taal wêze? | ||||||
| 6 | Dochs is de taalfeardigens fan | 14 | 175 | Earlik sein witte wy dat net sa | ||||
| meartalige bern faak negatyf yn it nijs, | goed. En dêrom binne wy yn 2008 | |||||||
| bygelyks as it giet om de problematyk | begûn mei it Early Child Bilingualism- | |||||||
| oangeande taalachterstân. Hoe kin dat | project, dat op dit stuit útfierd wurdt oan | |||||||
| 75 | dan? By de nijsberjochten giet it faak | de Universiteit fan Utrecht en it | ||||||
| om bern dy’t net fuortdaliks fan harren | 180 | Meertens Instituut yn Amsterdam, yn | ||||||
| berte ôf yn oanrekking kommen binne | gearwurking mei ûndersikers fan de | |||||||
| mei in twadde taal, bygelyks bern yn | universiteiten fan Edinburgh en | |||||||
| Nederlân dy’t in oare thústaal hawwe as | Tessaloniki. Wy besjogge de taalûnt- | |||||||
| 80 | it Nederlânsk, lykas Italjaansk of | wikkeling fan bern dy’t mei Ingelsk en | ||||||
| Turksk. | 185 | Nederlânsk grut wurde én wy ûnder- | ||||||
| 7 | As sokke bern op de basisskoalle | sykje hokker taal oft se hoe faak | ||||||
| komme, kenne se faak mar in bytsje | hearre. | |||||||
| Nederlânsk. Mar dat betsjut net dat se | 15 | Wy ferwachtsje dat de resultaten | ||||||
| 85 | in folsleine taalachterstân hawwe. Yn it | fan dat ûndersyk net allinnich fan | ||||||
| Italjaansk of yn it Turksk rêde se har | 190 | belang binne foar bern dy’t Nederlânsk | ||||||
| poerbêst. Wy begripe se dan wol net, | en Ingelsk leare, mar ek foar oare twa- | |||||||
| mar harren taalfermogen is neat mei | taligen, lykas de Turksk-Italjaanske | |||||||
| mis. Dy bern kinne dus in oare taal | bern fan hjirfoar. | |||||||
| 90 | prate, mar dat hoecht gjin behindering | 16 | De útkomsten fan dat wiidweidige | |||||
| te wêzen. Krektoarsom: der binne in | 195 | ûndersyk sille noch eefkes op har | ||||||
| protte ynternasjonale wittenskiplike | wachtsje litte, mar de ûnderskate | |||||||
| ûndersiken dy’t sjen litte dat it goed yn | ûnderwerpen dy’t hjir op it aljemint | |||||||
| de macht hawwen fan de thústaal krekt | kommen binne, jouwe hooplik no al | |||||||
| 95 | in posityf effekt hat op it oanlearen fan | ynsjoch yn wat wy as taalwittenskippers | ||||||
| in twadde taal. | 200 | oer meartalige taalûntwikkeling witte. | ||||||
| 8 | Yn dat ramt is it ek wichtich om te | Der is fansels folle mear om te ûnder- | ||||||
| witten, dat hast de helte fan de bern | sykjen, mar we witte no al genôch om | |||||||
| dy’t yn Nederlân in taalachterstân | sizze te kinnen dat hiel wat mienings | |||||||
| 100 | hawwe, ientalich is. It giet dan boppe- | dy’t men gauris oer meartaligens heart, | ||||||
| dat gauris om bern fan leechoplate | 205 | net doge. Meartaligens kin in protte | ||||||
| âlden, dy’t de bern net sa’n rynsk | foardielen opsmite en dus binne beide | |||||||
| fariearre taaloanbod jaan kinne. Under- | talen dêr’t in meartalich bern mei grut | |||||||
| syk hat útwiisd dat it net sa bot giet om | wurdt fan belang. |