| Yn 2009 wie it 400 jier lyn dat Henry Hudson yn opdracht fan de West-Indische Compagnie it
lân ‘ûntduts’ dêr’t letter New York komme soe. De Fries Pieter Stuyvesant wie ien fan de
earste gûverneurs fan dat Nij-Nederlân, en dat wie foar it provinsjebestjoer fan Fryslân in
ekstra oanlieding om dêr in Frysk feestje te fieren mei ûnder oare in Amerikaanske ferzje fan
Oerol en it iepenjen fan in ‘Friesland-house’. Gâns Friezen wienen om dy reden de oseaan
oerstutsen. Ek kaam yn ferbân mei deselde gelegenheid noch it boek Gevierde Friezen in
Amerika út. |
| |
| | (1) De ‘ûntdekking’ fan Manhattan 400 | | | | út bydragen oer grifformearde Friezen |
| | jier lyn troch Henry Hudson wie foar it | | | | dy’t yn de njoggentjinde ieu nei |
| | provinsjebestjoer fan Fryslân de oan- | | | | Michigan gongen, tûzen kilometer |
| | lieding om mei in grutte delegaasje yn | | | | fierder en twahûndertfyftich jier nei’t |
| 5 | | New York in feestje te fieren. Mar wat | | 115 | | Hudson New York ûntduts. Der wurdt |
| | waard dêr eins fierd? En hoedat sa? Op | | | | troch Nederlanners wol ris skampere |
| | de krityk fan it kabinet op de omfang | | | | oer Amerikaanske toeristen dy’t yn ien |
| | fan de Fryske delegaasje nei New York | | | | wike hiel Europa dogge en dy’t tinke dat |
| | spatte kommissaris fan de Keninginne | | | | Amsterdam yn Denemarken leit. De |
| 10 | | Jorritsma nochal op. Den Haach hie gjin | | 120 | | redaksje fan Gevierde Friezen in |
| | sprút begrepen fan it bysûndere belang | | | | Amerika kin der lykwols ek wat fan. |
| | fan de Fryske besite oan New York, de | | | | Foar it gemak hat de redaksje alles mar |
| | kolleezje- en steateleden wurken har yn | | | | op ien grutte bulte smiten. |
| | New York út de naad en hie it kabinet | | | | (5) Oan de oare kant fan de oseaan |
| 15 | | wol foar it ferstân hoe bysûnder de bân | | 125 | | waard dy fout net makke. Yn de Ameri- |
| | tusken Fryslân en Amearika wie? FNP- | | | | kaanske publisiteit giet it oer 400 jier |
| | steatelid Johannes Kramer tocht sels | | | | Henry Hudson = 400 jier New York; in |
| | oan in komplot fan de soere ‘Hollânske’ | | | | wat beskiedener oanpak. Mar der is |
| | media dy’t fansels oergeunstich wienen | | | | noch wat opmerkliks mei dit boek. Frys- |
| 20 | | op it grutte súkses fan it Fryske feest. | | 130 | | lân kriget der mei de ‘gevierde Friezen |
| | Mar leafst seis kolommen krige de | | | | in Amerika’ in hiel soad helden by, sa |
| | kommissaris fan de Keninginne op de | | | | wist de redaksje al yn in ier stadium te |
| | foarside fan de Ljouwerter Krante om te | | | | melden. De bluisterige toan fan dy be- |
| | roppen dat de Fryske missy fertuten | | | | rjochtjouwing die my earne oan tinken, |
| 25 | | dien hie. By eintsjebeslút krige | | 135 | | en it duorre even foar’t it my yn ’t sin |
| | Jorritsma sels in komplimint fan de | | | | kaam. It is deselde toan as dy fan guon |
| | kroanprins, sawat it heechste wat ien | | | | regionale publikaasjes oer Nij-Nederlân |
| | berikke kin yn de Nederlânske fariant | | | | om it eardere ieufeest hinne, dus yn |
| | fan de parlemintêre demokrasy. En | | | | 1909. Hûndert jier lyn wie it yn in soad |
| 30 | | soks noch wol op Amerikaanske grûn. | | 140 | | provinsjes wenst om it opkommende |
| | Mar dat wie wis net it iennichste opmerklike | | | | regionale bewustwêzen te basearjen op |
| | aspekt oan dy bjusterbaarlike | | | | histoaryske publikaasjes dêr’t de lof yn |
| | Friezereis. | | | | besongen waard fan grutte mannen út it |
| | (2) De Nederlânske koloanjes yn | | | | regionale ferline. Yn dy sin is Gevierde |
| 35 | | Amearika – dus Nij-Nederlân ek – stie- | | 145 | | Friezen in Amerika oan de lette kant |
| | nen yn de santjinde ieu ûnder gesach | | | | ferskynd, om krekt te wezen: in ieu te |
| | fan de machthawwende West-Indische | | | | let. It liket dan ek neat oars te wêzen as |
| | Compagnie. Foar Fryslân wie dy Com- | | | | in krampachtich besykjen om dochs |
| | pagnie in pynlike kwestje, dy’t desennia | | | | noch oan te toanen dat ek de Friezen |
| 40 | | achterinoar neat as frustraasje opsmiet. | | 150 | | wol deeglik fan belang wienen yn de |
| | It bestjoer fan de WIC wie opdield yn | | | | Amerikaanske skiednis. In doel dus fan |
| | saneamde ‘Keamers’. Dy Keamers | | | | regionaal-polityk aard, dêr’t Fryslân as |
| | wienen fêstige yn de gewesten en | | | | provinsje no in achterhoedegefjocht |
| | stêden dy’t de grutste belangen yn dy | | | | foar fiert dat hûndert jier lyn al troch |
| 45 | | hannelskompanjy hienen. By de op- | | 155 | | oaren striden is. Gewesten dy’t der |
| | rjochting fan de VOC en letter ek fan de | | | | doedestiids werklik ta dienen, lykas |
| | WIC makken de Friezen gading oan in | | | | Utrecht en Gelderlân, ûntbrekke by de |
| | eigen Keamer. Beide kearen makke it | | | | fiering yn New York. |
| | oerhearskjende Amsterdam kapsje. | | | | (6) De ferhâlding tusken Fryslân en de |
| 50 | | Krekt de Keamer fan Amsterdam soe it | | 160 | | wrâld is fanâlds in problematyske, mar |
| | bestjoer fan Nij-Nederlân letter hielen- | | | | woe de provinsje eins wol echt Ameri- |
| | dal oernimme, de Friezen hienen it | | | | kanen berikke? Optein wist de organi- |
| | neisjen. Noch mear sâlt waard yn ’e | | | | saasje al gau te melden dat de grutte |
| | wûnen wreaun doe’t Grins der by de | | | | tinte op it eilân foar de Fryske dei fol- |
| 55 | | WIC wol yn slagge om in eigen Keamer | | 165 | | boekt wie: it waard rûsd op wol in trij- |
| | te krijen, in Keamer dy’t ek de toske- | | | | ehûndertfyftich minsken! Der waard |
| | knarsende Friezen fertsjintwurdigje | | | | benammen op Fryske Amerikanen mikt, |
| | moast. | | | | en dêrfan wienen der echt wol guon ree |
| | (3) Doe’t de earste berjochten oer in | | | | om dizze dei mei har komst glâns te |
| 60 | | Fryske fiering fan 400 jier Hudson út it | | 170 | | jaan. Oan de trochsneed New Yorker is |
| | provinsjehûs nei bûten kamen, wie ik | | | | de Friezedei folslein foarbygongen. |
| | frijwat ferbjustere. Yn de tachtiger en | | | | Stel: in Moldavyske delegaasje dy’t it |
| | njoggentiger jierren haw ik as | | | | ûnbewenne Rottumereach ôfhierd hat |
| | histoarikus ûndersyk dien nei de betide | | | | om fjouwerhûndert jier Moldavysk- |
| 65 | | kolonisaasje fan it Noard-Amerikaanske | | 175 | | Nederlânske betrekkings te fieren mei |
| | fêstelân troch de Nederlanners en fan | | | | Moldavysk toaniel en Moldavyske |
| | in bysûndere Fryske rol hie ik nea wat | | | | sjongers. It soe grif in kurieus stikje yn |
| | fernommen. Krekt oarsom: de Friezen | | | | de Ljouwerter Krante opleverje, mar |
| | ûntbrutsen yn de betide skiednis fan | | | | soenen de Friezen massaal in kaartsje |
| 70 | | New York en omlizzende steaten. In | | 180 | | keapje foar it Moldavysk festival op |
| | inkelde útsûndering – tink oan Pieter | | | | Rottumereach? |
| | Stuyvesant – befêstige de regel, mar | | | | (7) Goed, de histoaryske arguminten |
| | fan alle santjinde-ieuske gewesten | | | | meie dan sa tin as in flues wêze, ús |
| | levere Fryslân nei alle gedachten nei | | | | provinsjebestjoer is foar ien gat net te |
| 75 | | ferhâlding it lytste tal kolonisten. Wisten | | 185 | | fangen. Der blykt dus dochs noch in oar |
| | se op it provinsjehûs eat dat ik net | | | | motyf te wêzen: hannel. New York krige |
| | wist? Ik krige in telefoantsje fan Peter | | | | in eigen Friesland House en Jorritsma |
| | de Haan, beliedsmeiwurker fan de | | | | melde dat talleaze Fryske bedriuwen op |
| | provinsje, dy’t wol wist dat ik my earder | | | | dizze manier in flinke push krigen om |
| 80 | | ek yngeand mei koloniaal New York | | 190 | | de Amerikaanske merk te feroverjen. |
| | dwaande holden hie. Der moast in boek | | | | Och fansels, wy hienen it witte kinnen. |
| | komme, safolle wie dúdlik. Ik advisearre | | | | Blykt it provinsjebestjoer hielendal net |
| | him om kontakt op te nimmen mei it | | | | yn New York west te hawwen fanwegen |
| | belangrykste ûndersyksynstitút op dat | | | | al dy histoaryske bannen, mar gewoan |
| 85 | | mêd, it New Netherland Project in | | 195 | | foar de Fryske ûndernimmings. De |
| | Albany, de haadstêd fan de steat New | | | | Fryske steateleden hienen in oar fer- |
| | York. Ik ken de minsken fan it NNP al | | | | lechje: sy fierden dat yn 1782 de Fryske |
| | desennia, en se binne altyd ree om | | | | Steaten as ien fan de earsten de jonge |
| | auteurs te helpen sa gau’t it oer | | | | Feriene Steaten erkend hienen. Wy sille |
| 90 | | Nederlânsk New York giet. | | 200 | | mar net mear freegje wat 1782 mei |
| | (4) No’t it boek der is, falt it fuort op dat | | | | 1609 te krijen hat en ek net wêr’t ús |
| | it NNP der neat mei te krijen hân hat. | | | | steateleden dan yn 1982 wienen, doe’t |
| | Achterôf ek hiel begryplik. It is net | | | | Nederlân en de USA twahûndert jier |
| | dreech om fêst te stellen dat dit boek | | | | Nederlânsk-Amerikaanske betrekkings |
| 95 | | gjin wittenskiplik, mar in polityk doel | | 205 | | fierden. |
| | tsjinnet. De kwaliteit fan de stikken is | | | | (8) De steateleden fan no wienen al yn |
| | wikseljend, mar it artikel fan Yme | | | | New York, mar it ûntbrekken fan ge- |
| | Kuiper oer de Fryske erkenning fan de | | | | woane Amerikanen op de troch rein en |
| | jonge Feriene Steaten en it aardige stik | | | | wyn teheistere Friezedei op Governor’s |
| 100 | | fan Jaap Jacobs oer Stuyvesant soenen | | 210 | | Island liket wol symboalysk te wêzen |
| | ek yn in oare publikaasje net misstean. | | | | foar it pynlike isolemint fan dy dele- |
| | Folle opmerkliker as de kwaliteit is it | | | | gaasje foar it echte Amearika oer. Sy |
| | konsept fan dit boek. De redaksje hat in | | | | fierden yn New York benammen harren |
| | snoade wize fûn om te fermoaikjen dat | | | | eigen feestje, mids lânslju en eardere |
| 105 | | Fryslân gjin rol fan belang spile hat yn it | | 215 | | lânslju, net by steat om de werklike |
| | santjinde-ieuske Nij-Nederlân. As wy it | | | | ôfstân ta de grutte wrâld te oerbrêgjen |
| | net yn de djipte sykje kinne, dan moat it | | | | en dêrmei yn wêzen derta feroardiele |
| | mar yn de breedte, moatte se op it | | | | om de santjinde-ieuske skiednis te |
| | provinsjehûs tocht hawwe. En sa blykt | | | | werheljen. |
| 110 | | in belangryk part fan it boek te bestean | | |
