| 1 | | | Wetlike behinderingen om it Frysk mûnling en skriftlik yn it rjochtsferkear te brûken |
| | | binne sa goed as allegearre út ’e wei romme. Rjochters hawwe op Fryske kursus west. |
| | | Meiwurkers fan de rjochtbank hawwe har talein op it Frysk. Wannear’t in griffier it Frysk |
| | | net behearsket, dan bestiet de mooglikheid om de sitting op te nimmen, sadat in kollega dy’t |
| 5 | | betûft is yn it Frysk it bantsje letter beharkje kin. It Iepenbier Ministearje is mei in |
| | | Frysktalich boekje oer syn taken en wurksumheden kommen. Datselde Iepenbier |
| | | Ministearje hat krektlyn noch in lyts boekje útjûn wêryn’t de wichtichste juridyske begripen |
| | | yn it Frysk oerset binne. En der wurdt in juridysk wurdboek Nederlânsk-Frysk presintearre. |
| | | Allegearre positive ûntwikkelingen, mar … it Frysk wurdt sawat net brûkt yn it |
| 10 | | rjochtsferkear. As rjochtbankferslachjouwer kin ik sels konstatearje dat fertochten yn |
| | | strafsaken suver nea Frysk prate. Ut gegevens fan parserjochter Pieter Wijtsma docht |
| | | bliken, dat it Frysk yn strafsaken skriftlik noait brûkt wurdt. By famyljesaken komt it Frysk |
| | | skriftlik en mûnling mar sporadysk foar. Yn de hannelssektor prate en skriuwe advokaten |
| | | nea Frysk. Op de sitting praat soms wolris ien fan de partijen Frysk, neffens Wijtsma. Yn de |
| 15 | | bestjoerssektor, dêr’t er sels yn wurket, bart it in inkelde kear dat in skriftlik stik yn it Frysk |
| | | steld is. Dat is dan meastal dien troch de easker. Mûnling wurdt de Fryske taal mar |
| | | komselden brûkt. |
| 2 | | | In belied om mûnling en skriftlik brûken fan it Frysk yn it rjochtsferkear werklik te |
| | | befoarderjen ûntbrekt. It leit net echt foar de hân dat justysje – dêr’t ik de rjochtbank, |
| 20 | | kantongerjochten en Iepenbier Ministearje ûnder ferstean – it fuortsterkjen fan it Frysk as |
| | | har taak sjocht. Dy wurdt der hieltyd mear op ôfrekkene dat saken fluch en kwalitatyf goed |
| | | ôfhannele wurde. Produksje en effisjinsje binne tsjintwurdich ek yn it ‘justysjebedriuw’ |
| | | kaaiwurden. Ofgeande op de deistige praktyk fiert justysje, krekt as de grutte Fryske |
| | | deiblêden, in taalfolgjend belied. Dat betsjut dat it inisjatyf ta it brûken fan it Frysk, |
| 25 | | mûnling sawol as skriftlik, útgean moat fan de fertochte en de rjochtsiker. Taalfolgjend |
| | | belied komt del op it bestindigjen fan de besteande taalsitewaasje mei in sterke taal (it |
| | | Nederlânsk) en in swakke taal (it Frysk). De sterke taal wurdt sels noch fierder fersterke, |
| | | omdat de swakke taal net in triuwke yn de rêch krijt en dêrtroch noch mear ferswakket. It |
| | | Nederlânsk oerhearsket it Frysk op in sawat absolute wize. Fan âlds is it Nederlânsk de taal |
| 30 | | fan it rjocht, de taal fan de justysjewrâld. De juridyske faktaal en it Nederlânsk binne |
| | | ûnskiedber mei elkoar ferweve. Dat jildt likegoed foar de rjochters en ofsieren fan justysje |
| | | dy’t fan hûs út Frysktalich binne. Boppedat is har oantal mar tige lyts. Fertochten sille har |
| | | yn har taalgebrûk rjochtsje op dyjingen dy’t har lot yn hannen hawwe. Foar rjochtsikers yn |
| | | bygelyks sivile en bestjoersrjochtprosedueres is it net folle oars. En as der dan dochs |
| 35 | | minsken binne dy’t yn rjochtsaken yn it Frysk begjinne, dan sil it meganisme om op it |
| | | Nederlânsk oer te gean, noch folle earder en sterker wurkje as oars it gefal is. |
| 3 | | | Der is mar ien konklúzje mooglik: it brûken fan it Frysk yn it rjochtsferkear moat |
| | | stimulearre wurde. Oars sil it deagewoan net brûkt wurde. Dêrfoar is de taalmacht fan it |
| | | Frysk op justisjeel gebiet fierstente swak. Stimulânsen om it Frysk ek werklik yn de |
| 40 | | rjochtseal te brûken binne strienedich. Yn in struiblêd, dat yn de gerjochtsgebouwen yn |
| | | Fryslân op in gaadlik plakje leit, kinne minsken wiisd wurde op har rjocht om har yn |
| | | rjochtsaken fan it Frysk te betsjinjen. Dat boadskip kin ek ferkundige wurde op stickers yn |
| | | de gerjochtsgebouwen en sels yn de rjochtsealen. Op dagingen yn strafsaken soe fermeld |
| | | wurde kinne dat de fertochte op de sitting Frysk prate mei. It is boppedat mooglik dat |
| 45 | | rjochters oan it begjin fan in saak fertochten, tsjûgen en saakkundigen meidiele dat se Frysk |
| | | prate meie. As de rjochters it Frysk net sels behearskje, soene se der oan taheakje moatte |
| | | dat se it wol prima fersteane. It wichtichste soe uteraard wêze dat rjochters en ofsieren fan |
| | | justysje sels Frysk prate soene. De hjoeddeiske praktyk en it ferline wize út, dat fertochten |
| | | en rjochtsikers it eigentlik allinne yn dat gefal oandoare om Frysk te praten. Mar it tal |
| 50 | | Frysktaligen is, lykas sein, tige beheind. Der binne wol Nederlânsktalige rjochters dy’t |
| | | ynformeel tsjin my Frysk prate, mar it is dan in enoarme stap dat ek yn de rjochtseal te |
| | | dwaan. Har skrutelens dat taalflaters har rjochterlik gesach oantaaste is begryplik. |
| 4 | | | Op it each kinne sommige fan de hjirboppe oantsjutten maatregels sa nommen wurde. It |
| | | bart lykwols net. De trein stiet noch hieltyd stil. De grutte fraach is: wa kriget it gefaarte yn |
| 55 | | beweging? It liket der net op dat justysje dat út himsels docht. Moat de polityk - provinsjaal |
| | | en/of lanlik - útkomst jaan? Moat der in soarte fan oerienkomst tusken oerheid en justysje |
| | | sluten wurde? Of moat der earst in alles omfiemjend belied komme dêr’t yn oanjûn wurdt |
| | | wat men mei it Frysk yn de hjoeddeistige moderne Fryske maatskippij wol? Is hjir ek in |
| | | taak weilein foar de Fryske beweging om har krêftich te oppenearjen? |
| 5 | 60 | | Der mei net te lang mei omfimele en omtiisd wurde. De tiid driuwt. As stimulânsen |
| | | útbliuwe om it Frysk werklik yn it rjochtsferkear te brûken, is de tiid dy’t bestege is om de |
| | | wet op dit mêd te ferromjen, fergriemd, hawwe de folge kursussen om ’e nocht west, binne |
| | | de boekjes fan it Iepenbier Ministearje fuortsmiten jild en sil it nije juridyske wurdboek net |
| | | brûkt yn de boekekast ferdwine. |
