Yn de oanfal! |
1 | | | Op 29 oktober 2008 organisearren | | | | | foar elke oare taal. |
| | | provinsjale steaten in sympoasium | | 9 | | | Frysk is in prachtige taal, of better |
| | | op ’e Fryske Akademy oer de ta- | | | | | sein: wíe in prachtige taal. De glâns is |
| | | komst fan it Frysk. In wurkgroep fan | | | 120 | | der wat ôf. Dy pracht siet benammen yn |
| 5 | | seis minsken út de Ried fan de | | | | | de agrarise hoeke, mar no’t op de |
| | | Fryske Beweging en út Fryske ûnder- | | | | | measte pleatsen toskedokters hús- |
| | | wiisrûnten makke in ‘oanfalsplan | | | | | manje, hat dy taalrykdom gjin funksje |
| | | Frysk’ mei útstellen om de posysje | | | | | mear. Wat oerbleau, is in earmoedige |
| | | fan de taal te ferstevigjen. Willem | | | 125 | | taal dêr’t net folle ûntjouwing mear yn |
| 10 | | Verf iepene de gearkomste as ‘oan- | | | | | sit. Suppleminten foar it wurdboek |
| | | jager’. De redaksje fan it tydskrift de | | | | | hoege net, want der komt neat by. Alle |
| | | Moanne frege in tal minsken, ûnder | | | | | lytse talen fertoane dat euvel. Soks is |
| | | oaren Koos Tiemersma (skriuwer) en | | | | | gjin pessimisme, ik konstatearje it |
| | | Mirjam Vellinga (projektkoördinator | | | 130 | | allinnich mar. Om de lege plakken yn te |
| 15 | | by de Algemiene Fryske Underrjocht- | | | | | foljen brûke Friezen ymportwurden, yn |
| | | kommisje) om te reagearjen op it | | | | | e regel ûntliend oan de Nederlânse taal |
| | | ‘oanfalsplan’ en op de bydrage fan | | | | | en oars wol oan it Ingels. Dêrmei is de |
| | | Willem Verf. | | | | | Fryske taal al sa fier opskood rjochting |
| | | | | | 135 | | oare talen, dat je je ôffreegje kinne oft it |
| | | It oanfalsplan | | | | | de muoite noch is en rêd ús eigen. Yn |
2 | 20 | | De provinsje sil mear dwaan (kinne) | | | | | myn eagen is taal in natuerferskynsel. |
| | | moatte as it jaan fan foarljochting, it | | | | | Taal ûntjout him it bêste yn in isolemint |
| | | stimulearjen, aktivearjen en fasilitearjen | | | | | en lost op sa gau’t dat isolemint weifalt. |
| | | fan Fryske ynstellings dy’t har mei taal | | | 140 | | Neat frjemds oan. |
| | | en kultuer dwaande hâlde. De provinsje | | 10 | | | Willem Verf hat yn alles folslein |
| 25 | | sil de taalmacht fan it Frysk fersterkje | | | | | gelyk. Mar dy brede maatskiplike |
| | | moatte. Dat wol sizze dat benammen | | | | | diskusje dêr’t er op ta wol, mei wol |
| | | de fersterking fan de ekonomyske | | | | | oergean. Wêrom is it ús net genôch om |
| | | betsjutting en wearde fan it Frysk de | | | 145 | | ús te fermeitsjen mei wat hjoed foar- |
| | | basis fan it taalbelied fan de provinsje | | | | | hannen is? Dus brûk de Fryske taal |
| 30 | | wêze moat. | | | | | wêr’t dat mooglik is, lit dy Fryske taal |
3 | | | Dat betsjut dat it Frysk yn guon | | | | | mar sjen yn de iepenbiere romte, skriuw |
| | | domeinen (bgl. ûnderwiis, oerheid, | | | | | lekker yn it Frysk, wês boartlik mei it |
| | | rjocht, soarch en wolwêzen, guon | | | 150 | | Frysk, moedigje oaren oan om dat ek te |
| | | media) de earste taal wurdt (net de | | | | | dwaan, lês Frysk, soargje foar in breed |
| 35 | | iennichste), wêrby’t foar de meiwurkers | | | | | oanbod yn it Frysk, lit sjen hoe ryk oft |
| | | it Frysk in funksje- en beneamingseask | | | | | wy binne mei it Frysk, strielje dat be- |
| | | wurde moat. Dat hâldt ek yn dat it foech | | | | | nammen út, sit der net oer yn hoe’t it |
| | | om op it mêd fan de eigen (Fryske) taal | | | 155 | | letter komt en boppe alles: hâld dat |
| | | en kultuer regels te stellen en wetten te | | | | | moatten’ asjeblyft achter de kiezzen, |
| 40 | | meitsjen, fan it Ryk nei de provinsje | | | | | dat tiidwurd is de deastek foar alles wat |
| | | oergean moat. Soks jout in gruttere | | | | | wy berikke wolle. |
| | | earmslach om it Frysk ta de earste taal | | | | | |
| | | fan Fryslân te meitsjen yn domeinen | | | | | Mirjam Vellinga |
| | | dêr’t de oerheid ynfloed op hat of | | 11 | 160 | | Moatte, moatte, moatte, sanksjes, |
| 45 | | hawwe kin. | | | | | easken, bedrigingen, ferplichtingen, |
| | | | | | | | moatte, moatte, moatte … Soene wy ek |
| | | Willem Verf | | | | | noch wat meie, tocht ik doe’t ik it |
4 | | | Der sille fêst noch wol twa, trije | | | | | oanfalsplan lies. Want sels ús eigen |
| | | generaasjes oerhinne gean ear’t der | | | 165 | | identiteit wurdt bepaald troch de hearen |
| | | gjin húshâldings mear binne dêr’t Frysk | | | | | fan de Fryske Beweging. Neffens |
| 50 | | yn trochjûn wurdt oan de bern. Mar | | | | | harren ‘oanfalsplan’ bin ik in ferhûddûke |
| | | likegoed: ús taal is linkendewei oan it | | | | | Fries, dy’t alle dagen oeral en allinnich |
| | | ferdwinen. Sûnt 1995 is it tal âlders dat | | | | | mar Frysk prate wol, mar dat net mei … |
| | | mei de bern Frysk praat mei in tredde- | | | 170 | | En ik mar miene dat ik sa’n gelokkich |
| | | part ôfnommen. It tal bern dat mei | | | | | minske wie, mei yn myn deistich libben |
| 55 | | freontsjes en freondintsjes Frysk praat, | | | | | twa talen ta myn beskikking dêr’t ik mei |
| | | is yn de lêste tsien jier mei de helte | | | | | dwaan kin wat ik sels wol. |
| | | ôfnommen. | | 12 | | | Sa’n brede maatskiplike diskusje |
5 | | | De machtsbasis foar it Frysk is te | | | 175 | | oer it Frysk, sa’t Willem Verf wol, liket |
| | | lyts om oerlibje te kinnen. Mei ‘Frysk is | | | | | op it earste each noch net sa’n ferkeard |
| 60 | | fun’ komme wy der net. It Frysk sil in | | | | | idee. It Frysk komt op de aginda, |
| | | folle promininter plak krije moatte yn it | | | | | minsken hawwe it der oer en tinke der |
| | | iepenbiere libben. Wa’t de taal mach- | | | | | oer nei. Mar wa komme der op sa’n |
| | | tich is, sil der materieel en ymmaterieel | | | 180 | | diskusje ôf? Oer it algemien dochs de |
| | | foardiel fan hawwe moatte. Wa’t yn | | | | | minsken dy’t al in soad foar it Frysk |
| 65 | | Fryslân wennet en it Frysk net be- | | | | | fiele en de minsken dy’t der poer op |
| | | hearsket, sil dêr echt hinder fan hawwe | | | | | tsjin binne. Mear net. Nettsjinsteande |
| | | moatte yn it deistich bestean. Allinne | | | | | fleurige folders, prikeljende televyzje- |
| | | ûnder sokke kondysjes bliuwt in taal | | | 185 | | spots en betûfte sprekkers. En wat |
| | | oerein. | | | | | dochst mei de útkomsten? Wêr leit it |
6 | 70 | | In machtiger posysje foar it Frysk, | | | | | brekpunt? Stekke wy gjin enerzjy mear |
| | | dat kinne jo net samar ynfiere. In | | | | | yn it Frysk as mear as 50 prosint fan de |
| | | mearderheid fan de ynwenners fan | | | | | Friezen der sels gjin enerzjy yn stekke |
| | | Fryslân moat it der mei iens wêze dat | | | 190 | | wol? Of leit dat by 30 prosint of by 70 |
| | | wy wurkje oan in steviger posysje foar it | | | | | prosint? Wannear joust in taal op? Ik |
| 75 | | Frysk. It giet om bewustwurding en | | | | | soe it net witte. Of moatte wy dan dêr |
| | | draachflak. Dêrom moat der in brede | | | | | ek noch in brede maatskiplike diskusje |
| | | maatskiplike diskusje komme. Profesjo- | | | | | oer fiere? Yn Wales binne se bygelyks |
| | | neel en ûnôfhinklik organisearre. Oeral | | | 195 | | pas begûn mei taalstipe doe’t it tal |
| | | yn Fryslân. Yn skoallen en yn buert- en | | | | | memmetaalsprekkers ûnder de 20 |
| 80 | | doarpshuzen. Op tillevyzje en radio, yn | | | | | prosint lei. En as wy sjogge nei it taal- |
| | | kranten. Gearkomsten dêr’t elk wolkom | | | | | belied fan de Welsh Language Board, |
| | | is en gearkomsten foar bepaalde | | | | | dan binne de kearnwurden: advisearje, |
| | | groepen mei minsken op kaaiposysjes, | | | 200 | | ynformearje en minsken in keus jaan. |
| | | lykas leararen. Petearlieders soargje | | | | | Begripen dêr’t wy yn Fryslân no ek mei |
| 85 | | foar fûnkeljende diskusjes. It moat in | | | | | begjinne te wurkjen. It ‘moatterige’ en it |
| | | barren wurde dêr’t minsken letter fan | | | | | ‘wetige’ is der no einlings wat ôf. Der |
| | | sizze: dêr ha ik by west. Dat wie moai, | | | | | wurdt foarljochting jûn oer Frysk en |
| | | dat wie spannend, dat wie oangripend, | | | 205 | | meartaligens op skoallen, by sikehûs- |
| | | ik wist dat der wat op it spul stie en dat | | | | | merken, op pjutteboartersplakken oan |
| 90 | | makke it sa de muoite wurdich. | | | | | âlders, oan begelieders en learkrêften. |
| | | | | | | | Der wurdt eigentiidsk materiaal ûnt- |
| | | Koos Tiemersma | | | | | wikkele en by de ferskate doelgroepen |
7 | | | Der binne fan dy wurden dêr’t by my | | | 210 | | brocht, bygelyks de soarch, it bedriuws- |
| | | de nekhierren automatys rjocht fan | | | | | libben en it ûnderwiis. Der wurde aktivi- |
| | | oerein komme. Ien fan dy wurden is | | | | | teiten betocht, útfierd en stipe om it |
| 95 | | moatte’. It wie in hiele tellerij, mar yn | | | | | brûken fan it Frysk te stimulearjen yn |
| | | de twadde, oanpaste útjefte fan it | | | | | alle domeinen en op lokaal en pro- |
| | | Oanfalsplan Frysk wurdt op de 87 siden | | | 215 | | vinsjaal nivo. Mei help fan de nijste |
| | | dy’t it dokumint telt, it tiidwurd ‘moatte’ | | | | | technyske mooglikheden. En nee, achte |
| | | op de kop ôf 500 kear brûkt. En dat is | | | | | hearen fan de Fryske Beweging, al dy |
| 100 | | tefolle. Foar my. Ik moat nammentlik | | | | | nijmoadrichheden binne gjin bedriging, |
| | | neat. Oaren ek net, benammen net as it | | | | | mar júst in hiel grutte kâns! Je moatte |
| | | oer it brûken fan de Fryske taal giet. | | | 220 | | allinnich wol sjen wolle en de blynkape |
| | | Freegje mar nei yn Wâldsein. Of Earne- | | | | | ôfdwaan wolle. Sa wurdt in taal oan- |
| | | wâld. Of Burgum. As minsken moatte, | | | | | treklik, sa wurdt Frysk wêzen yts wat |
| 105 | | is de aardichheid derôf. Dan wolle se | | | | | fan jesels is, dêr’t je je eigen ynfolling |
| | | net mear. Of slimmer noch, se sette de | | | | | oan jaan kinne. It is mei in taal krekt as |
| | | hakken yn it sân. Exit Oanfalsplan | | | 225 | | mei in potinsjele frijer. Der bloeie hiel |
| | | Frysk soe ’k sizze, hoe goed de be- | | | | | moaie dingen op ast inoar seksy en |
| | | doeling ek is. | | | | | aardich en ynteressant fynst. Dan wolst |
8 | 110 | | Wa’t de Fryske taal rêde wol, soe | | | | | dingen mei-inoar ûndernimme, mei- |
| | | him in pear dingen realisearje moatte. | | | | | inoar boartsje, wat opbouwe en mei- |
| | | Om te begjinnen is taal ûnmisber om te | | | 230 | | inoar sjoen wurde. Mar och … de |
| | | kommunisearjen, mar dat hoecht net | | | | | hearen fan de Fryske Beweging, dy |
| | | perfoarst de Fryske taal te wêzen. Of | | | | | komme leau ’k noch út it tiidperk fan de |
| 115 | | Papiamento. Of wat dan ek. Mei oare | | | | | twongen houliken. |
| | | wurden: alle talen binne ynwikselber | | |
|
Nei in artikel yn de Moanne fan desimber 2008 |