Background image

terug

Yn de oanfal!

Yn de oanfal!

1    Op 29 oktober 2008 organisearren    foar elke oare taal.
 provinsjale steaten in sympoasium9    Frysk is in prachtige taal, of better
 op ’e Fryske Akademy oer de ta- sein: wíe in prachtige taal. De glâns is
 komst fan it Frysk. In wurkgroep fan120 der wat ôf. Dy pracht siet benammen yn
5 seis minsken út de Ried fan de de agrarise hoeke, mar no’t op de
 Fryske Beweging en út Fryske ûnder- measte pleatsen toskedokters hús-
 wiisrûnten makke in ‘oanfalsplan manje, hat dy taalrykdom gjin funksje
 Frysk’ mei útstellen om de posysje mear. Wat oerbleau, is in earmoedige
 fan de taal te ferstevigjen. Willem125 taal dêr’t net folle ûntjouwing mear yn
10 Verf iepene de gearkomste as ‘oan- sit. Suppleminten foar it wurdboek
 jager’. De redaksje fan it tydskrift de hoege net, want der komt neat by. Alle
 Moanne frege in tal minsken, ûnder lytse talen fertoane dat euvel. Soks is
 oaren Koos Tiemersma (skriuwer) en gjin pessimisme, ik konstatearje it
 Mirjam Vellinga (projektkoördinator130 allinnich mar. Om de lege plakken yn te
15 by de Algemiene Fryske Underrjocht- foljen brûke Friezen ymportwurden, yn
 kommisje) om te reagearjen op it e regel ûntliend oan de Nederlânse taal
 ‘oanfalsplan’ en op de bydrage fan en oars wol oan it Ingels. Dêrmei is de
 Willem Verf. Fryske taal al sa fier opskood rjochting
 135 oare talen, dat je je ôffreegje kinne oft it
 It oanfalsplan de muoite noch is en rêd ús eigen. Yn
220    De provinsje sil mear dwaan (kinne) myn eagen is taal in natuerferskynsel.
 moatte as it jaan fan foarljochting, it Taal ûntjout him it bêste yn in isolemint
 stimulearjen, aktivearjen en fasilitearjen en lost op sa gau’t dat isolemint weifalt.
 fan Fryske ynstellings dy’t har mei taal140 Neat frjemds oan.
 en kultuer dwaande hâlde. De provinsje10    Willem Verf hat yn alles folslein
25 sil de taalmacht fan it Frysk fersterkje gelyk. Mar dy brede maatskiplike
 moatte. Dat wol sizze dat benammen diskusje dêr’t er op ta wol, mei wol
 de fersterking fan de ekonomyske oergean. Wêrom is it ús net genôch om
 betsjutting en wearde fan it Frysk de145 ús te fermeitsjen mei wat hjoed foar-
 basis fan it taalbelied fan de provinsje hannen is? Dus brûk de Fryske taal
30 wêze moat. wêr’t dat mooglik is, lit dy Fryske taal
3    Dat betsjut dat it Frysk yn guon mar sjen yn de iepenbiere romte, skriuw
 domeinen (bgl. ûnderwiis, oerheid, lekker yn it Frysk, wês boartlik mei it
 rjocht, soarch en wolwêzen, guon150 Frysk, moedigje oaren oan om dat ek te
 media) de earste taal wurdt (net de dwaan, lês Frysk, soargje foar in breed
35 iennichste), wêrby’t foar de meiwurkers oanbod yn it Frysk, lit sjen hoe ryk oft
 it Frysk in funksje- en beneamingseask wy binne mei it Frysk, strielje dat be-
 wurde moat. Dat hâldt ek yn dat it foech nammen út, sit der net oer yn hoe’t it
 om op it mêd fan de eigen (Fryske) taal155 letter komt en boppe alles: hâld dat
 en kultuer regels te stellen en wetten te moatten’ asjeblyft achter de kiezzen,
40 meitsjen, fan it Ryk nei de provinsje dat tiidwurd is de deastek foar alles wat
 oergean moat. Soks jout in gruttere wy berikke wolle.
 earmslach om it Frysk ta de earste taal 
 fan Fryslân te meitsjen yn domeinen Mirjam Vellinga
 dêr’t de oerheid ynfloed op hat of11160    Moatte, moatte, moatte, sanksjes,
45 hawwe kin. easken, bedrigingen, ferplichtingen,
  moatte, moatte, moatte … Soene wy ek
 Willem Verf noch wat meie, tocht ik doe’t ik it
4    Der sille fêst noch wol twa, trije oanfalsplan lies. Want sels ús eigen
 generaasjes oerhinne gean ear’t der165 identiteit wurdt bepaald troch de hearen
 gjin húshâldings mear binne dêr’t Frysk fan de Fryske Beweging. Neffens
50 yn trochjûn wurdt oan de bern. Mar harren ‘oanfalsplan’ bin ik in ferhûddûke
 likegoed: ús taal is linkendewei oan it Fries, dy’t alle dagen oeral en allinnich
 ferdwinen. Sûnt 1995 is it tal âlders dat mar Frysk prate wol, mar dat net mei …
 mei de bern Frysk praat mei in tredde-170 En ik mar miene dat ik sa’n gelokkich
 part ôfnommen. It tal bern dat mei minske wie, mei yn myn deistich libben
55 freontsjes en freondintsjes Frysk praat, twa talen ta myn beskikking dêr’t ik mei
 is yn de lêste tsien jier mei de helte dwaan kin wat ik sels wol.
 ôfnommen.12    Sa’n brede maatskiplike diskusje
5    De machtsbasis foar it Frysk is te175 oer it Frysk, sa’t Willem Verf wol, liket
 lyts om oerlibje te kinnen. Mei ‘Frysk is op it earste each noch net sa’n ferkeard
60 fun’ komme wy der net. It Frysk sil in idee. It Frysk komt op de aginda,
 folle promininter plak krije moatte yn it minsken hawwe it der oer en tinke der
 iepenbiere libben. Wa’t de taal mach- oer nei. Mar wa komme der op sa’n
 tich is, sil der materieel en ymmaterieel180 diskusje ôf? Oer it algemien dochs de
 foardiel fan hawwe moatte. Wa’t yn minsken dy’t al in soad foar it Frysk
65 Fryslân wennet en it Frysk net be- fiele en de minsken dy’t der poer op
 hearsket, sil dêr echt hinder fan hawwe tsjin binne. Mear net. Nettsjinsteande
 moatte yn it deistich bestean. Allinne fleurige folders, prikeljende televyzje-
 ûnder sokke kondysjes bliuwt in taal185 spots en betûfte sprekkers. En wat
 oerein. dochst mei de útkomsten? Wêr leit it
670    In machtiger posysje foar it Frysk, brekpunt? Stekke wy gjin enerzjy mear
 dat kinne jo net samar ynfiere. In yn it Frysk as mear as 50 prosint fan de
 mearderheid fan de ynwenners fan Friezen der sels gjin enerzjy yn stekke
 Fryslân moat it der mei iens wêze dat190 wol? Of leit dat by 30 prosint of by 70
 wy wurkje oan in steviger posysje foar it prosint? Wannear joust in taal op? Ik
75 Frysk. It giet om bewustwurding en soe it net witte. Of moatte wy dan dêr
 draachflak. Dêrom moat der in brede ek noch in brede maatskiplike diskusje
 maatskiplike diskusje komme. Profesjo- oer fiere? Yn Wales binne se bygelyks
 neel en ûnôfhinklik organisearre. Oeral195 pas begûn mei taalstipe doe’t it tal
 yn Fryslân. Yn skoallen en yn buert- en memmetaalsprekkers ûnder de 20
80 doarpshuzen. Op tillevyzje en radio, yn prosint lei. En as wy sjogge nei it taal-
 kranten. Gearkomsten dêr’t elk wolkom belied fan de Welsh Language Board,
 is en gearkomsten foar bepaalde dan binne de kearnwurden: advisearje,
 groepen mei minsken op kaaiposysjes,200 ynformearje en minsken in keus jaan.
 lykas leararen. Petearlieders soargje Begripen dêr’t wy yn Fryslân no ek mei
85 foar fûnkeljende diskusjes. It moat in begjinne te wurkjen. It ‘moatterige’ en it
 barren wurde dêr’t minsken letter fan ‘wetige’ is der no einlings wat ôf. Der
 sizze: dêr ha ik by west. Dat wie moai, wurdt foarljochting jûn oer Frysk en
 dat wie spannend, dat wie oangripend,205 meartaligens op skoallen, by sikehûs-
 ik wist dat der wat op it spul stie en dat merken, op pjutteboartersplakken oan
90 makke it sa de muoite wurdich. âlders, oan begelieders en learkrêften.
  Der wurdt eigentiidsk materiaal ûnt-
 Koos Tiemersma wikkele en by de ferskate doelgroepen
7    Der binne fan dy wurden dêr’t by my210 brocht, bygelyks de soarch, it bedriuws-
 de nekhierren automatys rjocht fan libben en it ûnderwiis. Der wurde aktivi-
 oerein komme. Ien fan dy wurden is teiten betocht, útfierd en stipe om it
95 moatte’. It wie in hiele tellerij, mar yn brûken fan it Frysk te stimulearjen yn
 de twadde, oanpaste útjefte fan it alle domeinen en op lokaal en pro-
 Oanfalsplan Frysk wurdt op de 87 siden215 vinsjaal nivo. Mei help fan de nijste
 dy’t it dokumint telt, it tiidwurd ‘moatte’ technyske mooglikheden. En nee, achte
 op de kop ôf 500 kear brûkt. En dat is hearen fan de Fryske Beweging, al dy
100 tefolle. Foar my. Ik moat nammentlik nijmoadrichheden binne gjin bedriging,
 neat. Oaren ek net, benammen net as it mar júst in hiel grutte kâns! Je moatte
 oer it brûken fan de Fryske taal giet.220 allinnich wol sjen wolle en de blynkape
 Freegje mar nei yn Wâldsein. Of Earne- ôfdwaan wolle. Sa wurdt in taal oan-
 wâld. Of Burgum. As minsken moatte, treklik, sa wurdt Frysk wêzen yts wat
105 is de aardichheid derôf. Dan wolle se fan jesels is, dêr’t je je eigen ynfolling
 net mear. Of slimmer noch, se sette de oan jaan kinne. It is mei in taal krekt as
 hakken yn it sân. Exit Oanfalsplan225 mei in potinsjele frijer. Der bloeie hiel
 Frysk soe ’k sizze, hoe goed de be- moaie dingen op ast inoar seksy en
 doeling ek is. aardich en ynteressant fynst. Dan wolst
8110    Wa’t de Fryske taal rêde wol, soe dingen mei-inoar ûndernimme, mei-
 him in pear dingen realisearje moatte. inoar boartsje, wat opbouwe en mei-
 Om te begjinnen is taal ûnmisber om te230 inoar sjoen wurde. Mar och … de
 kommunisearjen, mar dat hoecht net hearen fan de Fryske Beweging, dy
 perfoarst de Fryske taal te wêzen. Of komme leau ’k noch út it tiidperk fan de
115 Papiamento. Of wat dan ek. Mei oare twongen houliken.
 wurden: alle talen binne ynwikselber
    
Nei in artikel yn de Moanne fan desimber 2008