| 1 | | Werk wordt belangrijk gevonden in Neder- | | | | jaren zeventig, die minder werkten dan waartoe |
| | land. En we werken hard. Zo hard dat het lijkt | | | | ze waren verplicht, maakt de zwoegende elite |
| | alsof we constant buiten adem zijn. De huidige | | | | juist langere werkweken dan waarvoor ze offi- |
| | hang naar luxe, het continu bereikbaar willen of | | | | cieel wordt ingehuurd en werkt ze dag en nacht. |
| | moeten zijn, het tweeverdienerschap, de hoofd- | | | | Werk lijkt het middelpunt van alles geworden. |
| | arbeid en de opkomst van de meritocratie1) | | | | "Druk, druk, druk. De zaak loopt als een |
| | verklaren grotendeels de werkgekte die nu | | | | dolle!" Met die woorden gaf cabaretier Youp |
| | heerst. Het is interessant die werkgekte te | | | | van 't Hek een typering van de drukte van de |
| | bekijken vanuit het perspectief dat de 'slinger- | | | | jaren negentig. |
| | beweging van de geschiedenis' ons biedt. | | 9 | | Actie roept reactie op, zo laat de 'slinger |
| 2 | | Nederland was na de Tweede Wereldoorlog | | | | van de geschiedenis' telkens weer zien. Zoals |
| | een sober, solide en vooral nijver land. Het | | | | het luie leven van de nieuwe vrijgestelden niet |
| | leven stond in het teken van de wederopbouw. | | | | eindeloos kon duren, zo kan de huidige werk- |
| | In de jaren zestig en zeventig kwam hierop een | | | | gekte evenmin blijven voortbestaan. We zullen |
| | reactie: het belang van werk en geld werd | | | | niet aan vlijt ten onder gaan. De wal zal het |
| | opnieuw afgewogen. In die discussie speelden | | | | schip keren. Ook door economische oorzaken |
| | in de jaren zeventig de 'nieuwe vrijgestelden' | | | | zal deze kentering plaatsvinden. |
| | een belangrijke rol: hooggeschoolde en goed- | | 10 | | Immers, in onze economie is de mens de |
| | betaalde mensen die van hun hobby hun werk | | | | 'kritische succesfactor'. Daarom wordt wel |
| | maakten en veel minder uren werkten dan | | | | eens gezegd dat je op alle productiefactoren |
| | waarvoor ze betaald werden. In die jaren was | | | | moet afschrijven, maar dat je kunt bijschrijven |
| | het idee van prestaties leveren op de achter- | | | | op mensen, omdat die zich ontwikkelen. |
| | grond geraakt. Werk was een speelplaats voor | | | | Wanneer de 'kritische succesfactor' echter |
| | persoonlijke groei. Na de krapte op de arbeids- | | | | massaal opbrandt, moet je mensen wel degelijk |
| | markt van de jaren zestig rekenden deze nieuwe | | | | afschrijven. De gestaag stijgende instroom in |
| | vrijgestelden er nog steeds op dat ze wel een | | | | de WAO komt grotendeels voor rekening van |
| | baan zouden vinden. Dit gevoel van zekerheid | | | | mensen met psychische klachten. Wie duur- |
| | was ook aanwezig bij scholieren en studenten. | | | | zame economische ontwikkeling nastreeft, |
| | Die hadden geen haast. Wie op zijn twintigste | | | | moet ervoor zorgen dat mensen het tempo |
| | 'pas' ging studeren, hoorde allerminst tot de | | | | kunnen bijbenen. |
| | oudsten van zijn jaar. Ook was niemand bang | | 11 | | Zoals de vervuiling van water, bodem en |
| | dat hij ooit te oud zou zijn voor een leuke baan, | | | | lucht in de jaren zestig en zeventig het onbe- |
| | ook niet wanneer hij pas met dertig ging | | | | doelde bijeffect was van een snelle industriële |
| | werken. | | | | groei, zo lijkt de epidemie van psychische |
| 3 | | Maar de 'slinger van de geschiedenis' ging | | | | arbeidsongeschiktheid het onbedoelde effect |
| | de andere kant op. Twee oliecrises, stijgende | | | | van een snelle groei van de economie van de |
| | werkloosheid, stagnerende groei, hardnekkige | | | | hoofdarbeid. De mensen met een burn-out van |
| | inflatie en grote overheidstekorten deden hun | | | | nu zijn de dode vissen in de Rijn van weleer. |
| | invloed in de jaren tachtig gelden. Veel van de | | | | Duurzame economische groei heeft behalve |
| | economische problemen in Nederland werden | | | | schoon water ook heldere hoofden nodig. |
| | toegeschreven aan een te omvangrijke overheid | | 12 | | Daarom huren werkgevers bedrijven in om |
| | en aan de Dutch Disease: te veel praten en te | | | | werkstress te voorkomen en hun opgebrande |
| | weinig werken. Er werd bezuinigd, omgebogen | | | | werknemers te genezen. Deze nieuwe dienst- |
| | en afgeslankt. Overheidsuitgaven werden | | | | verleners zijn vergelijkbaar met de milieu- |
| | beteugeld, rendementen van bedrijven moesten | | | | technologen die sinds de jaren zeventig worden |
| | omhoog, persoonlijke groei moest wijken voor | | | | ingehuurd en aan wier inspanningen het mede |
| | marktwerking en resultaatverantwoordelijk- | | | | is te danken dat er weer blauwe reigers staan |
| | heid. | | | | langs sloten waarin kikkers kwaken. |
| 4 | | In 1987 verscheen er in het maandblad | | 13 | | Waarschijnlijk zal de stresspreventie zich |
| | Intermagazineonder de kop 'Weggezuiverd' | | | | ontwikkelen op een manier die vergelijkbaar is |
| | een artikel waarin de nieuwe vrijgestelden ten | | | | met de milieutechnologie. In eerste instantie |
| | grave werden gedragen als 'paria's van het no- | | | | werd milieuvervuiling tegengegaan door filters |
| | nonsense-tijdperk'. Naarmate betaald werk in | | | | op schoorstenen te plaatsen om giftige stoffen |
| | de jaren tachtig schaarser werd, werd het steeds | | | | op te vangen. Deze end-of-pipe-oplossing was |
| | meer op een voetstuk geplaatst. Logisch: als | | | | in feite een lapmiddel. Tegenwoordig houden |
| | iets niet meer vanzelfsprekend is, ga je het pas | | | | ingenieurs al bij het ontwerp van productie- |
| | echt waarderen. Er werd hard gewerkt om uit | | | | processen rekening met het milieu. Evenzo is |
| | de klauwen van het werkloosheidsmonster te | | | | het tegengaan van stress ook nu nog vaak een |
| | blijven. | | | | kwestie van symptoombestrijding: een cursus |
| 5 | | De nieuwe zakelijkheid van deze jaren | | | | timemanagement hier, een massageapparaat |
| | ontaardde echter in een blind streven naar | | | | daar. Het streven moet echter zijn om al bij het |
| | efficiency. Toen in 1989 de Berlijnse Muur | | | | organiseren van werkprocessen rekening te |
| | viel, was het hek van de dam. Het einde van het | | | | houden met stresspreventie. Het tegengaan van |
| | communisme werd opgevat als een rechtvaardi- | | | | langdurige, negatieve stress moet een integraal |
| | ging voor de vrije markt. Marktwerking werd | | | | onderdeel worden van het takenpakket van |
| | heilig. Kortetermijnresultaten moesten omhoog. | | | | managers. Pauzes en 'lummeltijd' moeten in |
| | Alleen door met steeds minder mensen meer | | | | ere worden hersteld. Door zulke maatregelen |
| | werk te verrichten, konden bedrijven hun winst | | | | leren werkers in de economie van de hoofd- |
| | opvoeren en aandeelhouders tevreden stellen: | | | | arbeid hoe ze het evenwicht kunnen handhaven |
| | productiviteit was het enige wat telde. | | | | tussen afstandelijkheid en betrokkenheid en |
| | Deze bejubeling van de vrije markt ging hand | | | | leren ze hun krachten te spreiden over hun hele |
| | in hand met de verering van geld. Hoe meer | | | | loopbaan. |
| | geld, hoe meer succes. Hebzucht, vond men, | | 14 | | Werknemers ondernemen ook zélf actie |
| | was niet langer een eigenschap om je voor te | | | | tegen werkgekte en tijdgebrek. Wat dat betreft, |
| | schamen. | | | | heeft de huidige burn-out-epidemie heilzame |
| 6 | | Inmiddels leven we in 2000, is de economi- | | | | neveneffecten. Slachtoffers en hun omgeving |
| | sche crisis achter de rug, groeit de economie en | | | | gaan anders leven. Onthaasten, een term die in |
| | heersen grote tekorten op de arbeidsmarkt. | | | | januari 1997 door minister Margreeth de Boer |
| | Niettemin blijven rusteloosheid, onzekerheid en | | | | werd geïntroduceerd en aanvankelijk vooral |
| | angst bestaan. Studenten willen zo jong moge- | | | | mikpunt werd van spot, wordt steeds serieuzer |
| | lijk afstuderen om hun kansen op de arbeids- | | | | genomen. De filosoof Arnold Cornelis ver- |
| | markt te vergroten. Hoe jonger ze zich bij een | | | | woordde het belang ervan voortreffelijk: "Je |
| | bedrijf aanmelden, des te groter schatten zij de | | | | moet zelf niet harder gaan lopen als de tijd |
| | kans dat ze worden aangenomen en razendsnel | | | | harder gaat (?). Het enige juiste antwoord op |
| | carrière kunnen maken. Tegenwoordig moeten | | | | de versnelling van deze tijd is innerlijk vertra- |
| | ze 'het' voor hun veertigste hebben gemaakt. | | | | gen, anders raak je het stuur kwijt." |
| 7 | | Geen wonder dat vooral hoger opgeleide | | 15 | | Is het gek dat Hans van der Kooij in febru- |
| | jongeren last hebben van een hoge werkdruk, | | | | ari van dit jaar door een jury uit de top van het |
| | zoals blijkt uit onderzoek van de Stichting | | | | bedrijfsleven werd uitgeroepen tot Manager |
| | Kwaliteitsbevordering Bedrijfsgezondheids- | | | | van het Jaar? Van der Kooij geeft leiding aan |
| | dienst (SKB). De onderzoeken naar tijdbeste- | | | | een softwarebedrijf dat 320 medewerkers telt. |
| | ding van het Sociaal en Cultureel Planbureau | | | | Een beursgang wil hij niet. "Dat brengt te veel |
| | (SCP) laten bovendien zien dat zij het tussen | | | | onrust in het bedrijf." Op het moment van zijn |
| | hun dertigste en vijftigste drukker dan ooit | | | | uitverkiezing genoot hij een sabbatsverlof van |
| | hebben met de combinatie werk, scholing en | | | | een jaar! Nee, het is niet raar dat een onthaas- |
| | huishouden. Het leven is voor deze leeftijds- | | | | tende ondernemer in het zonnetje wordt gezet. |
| | groep een inspannende triatlon. | | | | Hij is een symbool voor de ophanden zijnde |
| 8 | | Ogenschijnlijk staat het geconstateerde | | | | kentering in de visie op werk. En die is nodig: |
| | tijdgebrek op gespannen voet met de sinds | | | | 'onthaaste' mensen hebben niet alleen een |
| | 1982 ingevoerde arbeidstijdverkorting (ATV). | | | | prettiger leven, ze worden ook productiever. |
| | Bij nadere bestudering blijkt echter dat de | | | | Doordat ze minder verbeten werken, hebben ze |
| | opmars van tweeverdieners het effect van de | | | | een helderder hoofd en werken ze effectiever. |
| | ATV tenietdoet en dat er per huishouden steeds | | | | Door te onthaasten gaat de 'slinger van de |
| | meer betaalde arbeid wordt verricht. Steeds | | | | geschiedenis' de andere kant op en wordt |
| | duidelijker is sprake van een 'zwoegende elite'. | | | | voorkomen dat we ons door ons werk gek laten |
| | Anders dan de 'nieuwe vrijgestelden' van de | | | | maken. |
