Background image

terug

De grenzen van de flinkheid

De grenzen van de flinkheid

Enige jaren geleden vonden er kort na elkaar twee rampen plaats in Nederland. In Enschede vloog een vuurwerkopslagplaats in de lucht, waardoor vele doden en gewonden vielen en een hele wijk vernield werd. In Volendam brak tijdens oudejaarsnacht in het stampvolle café 't Hemeltje een brand uit, die razendsnel om zich heen greep. Ook hier vielen veel doden en gewonden.
In beide gevallen werd de gemeente verweten dat ze onvoldoende was opgetreden tegen allerlei overtredingen, o.a. op het gebied van het milieu. Het ministerie van Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) was daarom ook veel in het nieuws.

11 "Hoe kon dit gebeuren?" kopte De Telegraaf   95 in zich dat ze zaken verbieden waarvan het nooit
2 paginabreed de maandagochtend na de vuurwerk-96 de bedoeling was dat ze onder de wet vielen. Bij
3 ramp in Enschede. Deze krant voelde als geen97 het opstellen van de regels voor geluidsoverlast
4 ander de stemming aan in het land: schandalig dat98 bijvoorbeeld is niet voorzien dat daardoor
5 zo'n gevaarlijke vuurwerkopslagplaats midden in99 's nachts geen gebruik kon worden gemaakt van
6 een woonwijk ligt! Het duurde inderdaad veel te100 de traumahelikopter. De milieuwetgeving kent
7 lang voordat er gesproken werd over een andere101 vergelijkbare gevolgen. Bewerkt aluminium wordt
8 bedrijfslocatie. Het was niet de enige onverkwik-102 gerekend onder gevaarlijke stoffen. In sommige
9 kelijkheid die boven water kwam in het onderzoek103 gevallen is dat niet meer dan terecht, maar het
10 naar de ramp. Steeds als S.E. Fireworks meer104 betekent ook dat totaal ongevaarlijke transporten
11 vuurwerk opsloeg dan was toegestaan, riep de105 last hebben van een ongekende administratieve
12 gemeente het bedrijf niet tot de orde, maar paste106 last. De overheid heeft zelfs stoffen verboden
13 zij de vergunning aan. Dat de classificatie van het107 waarvan het gebruik op geen enkele manier aan te
14 vuurwerk niet deugde, moet bekend zijn geweest.108 tonen is!
15 Toch trok niemand aan de bel.8109 Wie roept dat regels weer regels moeten zijn,
216 Na de ramp in Volendam zakte het vertrouwen110 gaat er feitelijk vanuit dat het ideale ambtenaren-
17 van de burgers in de overheid als hoedster van de111 apparaat een machine is die vlekkeloos uitvoert
18 veiligheid helemaal naar een bedenkelijk peil.112 wat politici hebben bedacht. In reacties van de
19 Waarom was er niet op toegezien dat de kerst-113 bevolking is dat ook terug te vinden: het voorne-
20 versiering in café 't Hemeltje brandwerend was114 men van het Openbaar Ministerie om de milieu-
21 gemaakt? Hoe was het mogelijk dat er toestem-115 ambtenaar die verantwoordelijk was voor het
22 ming was gegeven om drie cafés op elkaar te116 afgeven van de vergunningen in Enschede te
23 stapelen? Waarom was er niet op toegezien dat de117 vervolgen, werd enthousiast ontvangen. Deze
24 brandvoorschriften werden nageleefd? Hoe was118 strengheid heeft echter onbedoelde effecten.
25 het mogelijk dat er geen brandtrap was? De119 Milieuambtenaren kondigden direct aan dat ze
26 gemeente bleek de eigenaar van de cafés geregeld120 geen enkele vergunning meer eigenhandig zouden
27 tevergeefs te hebben gesommeerd zich aan de121 verstrekken en voor elk besluit nadrukkelijke po-
28 regels te houden. Toch bleven sancties uit.122 litieke steun wilden krijgen. Op die manier loopt
329 De rampen in Enschede en Volendam hebben123 de machine niet soepel, maar juist vast. De uit-
30 zonneklaar laten zien dat er een kloof gaapt tussen124 voerders moeten een zekere handelingsvrijheid
31 de papieren werkelijkheid en de praktijk van alle-125 krijgen.
32 dag. Er worden regels opgesteld, maar de hand-9126 De ambtenaren kunnen hun speelruimte bij de
33 having ervan laat te wensen over. Diverse instan-127 handhaving van de regels ook verkeerd gebruiken.
34 ties schuiven met papier, maar wie daadwerkelijk128 Zo heeft een onderzoek van VROM laten zien dat
35 verantwoordelijk is voor vergunningen, blijft vaak129 milieuhandhavers meer tijd besteden aan de goede
36 onduidelijk. In een heldere BBC-documentaire130 bedrijven dan aan de slechte. Begrijpelijk: het na-
37 over het BSE-debacle bracht een hoge ambtenaar131 jagen van weigerachtige bedrijven kost veel tijd
38 haarscherp het onbehagen onder woorden dat bij132 en levert minder milieuwinst op dan goede afspra-
39 de burgers opkomt bij dit soort rampen: "We133 ken maken met ondernemingen die graag gecon-
40 willen altijd schuldigen aanwijzen, maar als je134 troleerd willen worden. Toch is dat onacceptabel.
41 probeert vast te stellen welke instanties of politici135 Een tweede voorbeeld: bedrijven blijken zelden
42 verantwoordelijk zijn voor het BSE-debacle, dan136 gesloten te worden wegens overtreding van
43 kom je niet ver. De schuld valt meestal niet te137 milieuvoorschriften. Angst voor schadeclaims als
44 herleiden tot instanties of personen." Politicolo-138 sluiting toch onrechtmatig zou blijken, speelt
45 gen spreken daarom wel van 'georganiseerde139 hierbij een grote rol. Zelfs bij minder strenge
46 onverantwoordelijkheid'.140 maatregelen bestaat een vergelijkbare huiver. Een
447 In zijn rapport over de ramp in Enschede heeft141 onderzoekscommissie heeft dit probleem al in
48 voormalig ombudsman Marten Oosting opgeroe-142 1998 geconstateerd en een soort verzekering
49 pen tot een drastische verandering in het openbaar143 voorgesteld voor schadeclaims. De hoop is dat de
50 bestuur: er moet een einde komen aan het eeuwige144 handhavers dan meer lef tonen.
51 onderhandelen met overtreders! Zijn oproep heeft10145 Onlangs bepleitte de Noord-Hollandse Com-
52 veel bijval gekregen. In koor roepen stoere com-146 missaris van de Koningin in het blad Binnenlands
53 mentatoren dat het uit moet zijn met het gedogen:147 Bestuurdat gemeenten jaarlijks een rapport over
54 regels zijn regels! Dit klinkt flink en mooi, maar148 de handhaving van regels presenteren. Daarin zou
55 of het een einde maakt aan de georganiseerde149 moeten staan waar ze bij de handhaving prioriteit
56 onverantwoordelijkheid, valt te betwijfelen.150 leggen. Een goed voorstel, omdat zo de impliciete
557 Oosting en de andere anti-gedogers sluiten hun151 keuzes expliciet worden gemaakt en dus in het
58 ogen voor het feit dat tal van regels onderling152 openbaar bekritiseerd kunnen worden. Het geeft
59 tegenstrijdig zijn. Voor de brandveiligheid moet153 de handhavers bovendien steun bij het nemen van
60 de container met oud papier op straat staan, maar154 impopulaire maatregelen.
61 van de milieu-inspectie mag dat juist niet. Voor de11155 Een groot bezwaar van het voorstel is echter
62 brandveiligheid moet er een nooduitgang komen,156 dat politici wel graag prioriteiten stellen, maar
63 maar van de monumentenzorg mag er geen gat157 nooit duidelijk zeggen wat ze minder belangrijk
64 worden gehakt in muren van historische waarde.158 vinden. Het is gemakkelijk om nu goede sier te
65 Dat wordt vechten tussen die onverschrokken con-159 maken met het aanpakken van vuurwerkbedrijven
66 troleurs. De oproep om een einde te maken aan160 en brandgevaarlijke horecagelegenheden, maar
67 het gedogen gaat aan deze tegenstrijdigheden161 schuilen daar de grootste gevaren? De Vereniging
68 voorbij. Mensen die deze oproep doen, veronder-162 Verkeersslachtoffers merkte onlangs op dat zich
69 stellen dat de wettelijke voorschriften een harmo-163 in het verkeer wekelijks rampen voordoen die net
70 nieus geheel vormen. Niets is minder waar.164 zoveel slachtoffers tellen als de ramp in Volen-
71 Tegenstrijdigheden tussen regels blijven onver-165 dam. Is het niet zinniger onze energie daarop te
72 mijdelijk.166 richten? Nog moeilijker is het om aan te geven
673 De anti-gedogers hebben ook geen oog voor de167 wat niet zo belangrijk is. Van geluidshinder gaat
74 dilemma's waarvoor de controleurs zich geplaatst168 niemand dood. Moeten we de controle op dat
75 zien. Milieuwetgeving over de uitstoot van ge-169 soort overtredingen dan maar op een laag pitje
76 vaarlijke stoffen is het gemakkelijkste te contro-170 zetten?
77 leren als de vergunning uiterst gedetailleerde12171 De ironie is dus dat door het anti-gedoog-
78 voorschriften kent. Controleurs kunnen bijvoor-172 offensief de spanning tussen de papieren werke-
79 beeld kijken of er kalkfilters zijn geplaatst in een173 lijkheid en de praktijk niet kleiner wordt, maar
80 schoorsteen. Het is echter denkbaar dat sinds het174 groter. Dat wil niet zeggen dat we alles maar
81 verstrekken van de vergunning nieuwe techno-175 moeten laten zoals het nu gaat. Maar het probleem
82 logische middelen zijn ontwikkeld om op een176 van de huidige regelgeving is haar top-down-
83 betere manier de rook te zuiveren. Dat kan beteke-177 benadering: de regels worden van bovenaf opge-
84 nen dat de vereiste kalkfilters niet meer aanwezig178 legd en die stomme ambtenaren moeten alleen nog
85 zijn. Geen weldenkende ambtenaar zal vinden dat179 het lef hebben om ze uit te voeren. Het moet
86 de fabriek voor deze nalatigheid moet worden180 bottom-up. Uitvoerders moeten leren zich te ver-
87 gestraft. Er is immers een verbetering. Maar van181 antwoorden voor de keuzes die ze maken bij de
88 een simpel handhaven van de regels is dan geen182 handhaving van regels. Dan wordt veel duidelijker
89 sprake meer. Het is misschien zelfs beter minder183 waar regels moeten worden aangepast, waar
90 gedetailleerde voorschriften te formuleren. De fa-184 strenger moet worden opgetreden en waar gedo-
91 briek zou dan zelf kunnen bepalen hoe ze de doel-185 gen beter is omdat de prijs voor strengheid te
92 stelling, zuivere rook, kan realiseren. Controle186 hoog is. Pas als we oog krijgen voor de dilemma's
93 blijft hoe dan ook nodig.187 van de handhavers, kunnen we de georganiseerde
794 Vergaande regels dragen bovendien het gevaar188 onverantwoordelijkheid bestrijden.


naar: Pieter Hilhorst
uit: Natuur en Milieu, juni 2001