1 | 1 | | De Amerikaanse autogigant General Motors heeft met het besluit dit najaar de |
| 2 | | productie van alle grote modellen Chevrolet, Buick en Cadillac te beëindigen, de auto in |
| 3 | | één klap van zijn romantiek ontdaan. De fantasie van een onmetelijk Amerikaans |
| 4 | | landschap met een reiziger die, onafhankelijk van alles en iedereen, naar de plek rijdt waar |
| 5 | | de weg hem toevallig heenvoert, is onlosmakelijk verbonden met deze glijdende |
| 6 | | slagschepen. Niet alleen de Amerikaanse film zal zonder deze schommelbakken nooit |
| 7 | | meer zijn wat hij geweest is, ook het grondwettelijk recht van de Amerikanen op life, |
| 8 | | liberty and the pursuit of happiness zal het voortaan zonder dit universeel symbool moeten |
| 9 | | stellen. |
2 | 10 | | Wie zich weet los te maken van dit sentiment, zal moeten beamen dat deze |
| 11 | | ontwikkeling in alle redelijkheid slechts valt toe te juichen. De nuchtere werkelijkheid |
| 12 | | heeft immers het beeld van de auto als baanbreker voor de vrijheid allang achterhaald. Al |
| 13 | | sinds enige tijd bestaat de grootste vrijheid van de automobilist uit niet anders dan wat |
| 14 | | gemanoeuvreer in files op de snelweg, samen met een eindeloze stroom lotgenoten. |
3 | 15 | | De evenwel onverminderde populariteit van de auto kan worden verklaard uit het |
| 16 | | gegeven dat de auto veel eerder een cultureel fenomeen dan een vervoermiddel is. Zoals |
| 17 | | de Studebaker, de Ford Thunderbird en de Cadillac Sedan de Ville in de jaren vijftig het |
| 18 | | grondwettelijk recht op de jacht naar geluk symboliseerden, zo drukt de auto in onze tijd |
| 19 | | het ideaal van onafhankelijkheid uit. "In de constructie van veel moderne gebruiksvoorwerpen |
| 20 | | is de culturele waarde dat niets uitgaat boven de keuzevrijheid van het |
| 21 | | individu als het ware ingebakken", zegt publicist Peter Peters in het boek Ontstolen |
| 22 | | Welvaart (1995). De auto springt eruit als toonbeeld van dit verschijnsel. |
4 | 23 | | In een samenleving die een hoge status toekent aan het individu dat autonoom zijn |
| 24 | | eigen weg zoekt, verbeeldt de auto daadkracht, elan en het vermogen tot snel beslissen. |
| 25 | | Dat zijn eigenschappen die een ongebonden levensstijl veronderstellen. Zij spreken tot de |
| 26 | | verbeelding van wie zich in zijn dagelijks bestaan opgesloten voelt, hetgeen een verklaring |
| 27 | | temeer is voor de populariteit van de auto. Wie auto rijdt, voelt hoe zijn kleine ik een |
| 28 | | groter zelf wordt en dat maakt hem ervan bewust dat hij tot meer is voorbestemd dan het |
| 29 | | half-dierlijke bestaan van de voetganger. |
5 | 30 | | De cultuurwaarden die de auto vertegenwoordigt, zijn terug te voeren tot |
| 31 | | maatschappelijke opvattingen uit de Romantiek in de eerste helft van de 19de eeuw. Toen |
| 32 | | werd de vrije menselijke wil tot basis van alle moraal verheven. Elk mens is uniek en zoekt |
| 33 | | daarom zijn eigen weg, hij kan van anderen niets leren over goed en kwaad en behoort |
| 34 | | zich om die reden te onthouden van oordelen over anderen. John Stuart Mill schreef in |
| 35 | | 1859: "Zodra iemand beschikt over een enigszins redelijke hoeveelheid verstand en |
| 36 | | ervaring, is de manier waarop hij zelf zijn leven inricht de beste, niet omdat dit op zichzelf |
| 37 | | beschouwd de beste manier zou zijn, maar omdat het zijn eigen manier is." Vandaag de dag |
| 38 | | zijn automobilisten met hun verkeersgedrag nog steeds een voorbeeld van mensen die het |
| 39 | | recht in eigen hand nemen, ook als hun persoonlijke vrijheidsdrang anderen schaadt. Zij |
| 40 | | eigenen zich een verscheidenheid aan rechten toe. |
6 | 41 | | Het recht op ruimte is er een van. Nergens heeft de auto zo volledig bezit genomen |
| 42 | | van de ruimte als in Nederland. Ons land is met een hoeveelheid auto's die het aantal op |
| 43 | | het hele Afrikaanse continent overtreft, 's werelds koploper in het aantal auto's per |
| 44 | | vierkante kilometer, een probleem dat elk jaar ernstiger zal worden zolang er meer auto's |
| 45 | | worden verkocht dan gesloopt. De auto heeft het leeuwendeel van onze leefruimte voor |
| 46 | | zich opgeëist, niet alleen met zijn omvang, maar wellicht meer nog met zijn lawaai. De |
| 47 | | meeste mensen leven permanent met het geluid van auto's op de achtergrond. |
7 | 48 | | Automobilisten eigenen zich ook het recht toe de gezondheid van mensen aan te |
| 49 | | tasten met de uitstoot van giftige gassen en kankerverwekkende deeltjes, bossen schade te |
| 50 | | berokkenen, heidevelden te verzuren en de atmosfeer op te warmen. Voorts behouden zij |
| 51 | | zich het recht voor de straten onveilig te maken: het aantal dodelijke slachtoffers is |
| 52 | | jaarlijks gelijk aan het aantal inwoners van een klein dorp, het aantal gewonden is even |
| 53 | | groot als het inwonertal van een middelgrote stad. In hun overtuiging dat zij gerechtigd |
| 54 | | zijn zelf hun grens te bepalen, hebben automobilisten collectief de afspraak gemaakt dat |
| 55 | | zij de maximumsnelheid mogen overschrijden. Wie op de snelweg een verantwoorde |
| 56 | | snelheid van negentig, honderd kilometer aanhoudt, kan rekenen op een meewarige blik |
| 57 | | of een agressieve bejegening. |
8 | 58 | | De automobilist weigert kortom zijn eigen belang in overeenstemming te brengen |
| 59 | | met het algemeen belang van een schone en veilige leefomgeving. Van haar kant toont de |
| 60 | | overheid respect voor dit eigenmachtig optreden door een toegeeflijke houding jegens |
| 61 | | verkeersovertredingen in te nemen en als vanzelfsprekend, zoals thans in de nieuwe |
| 62 | | wegenbouwplannen, tegemoet te komen aan de aanhoudende vraag naar meer ruimte. |
9 | 63 | | De snelheid van de auto is de essentie van zijn probleem. Hoe sneller een auto rijdt, |
| 64 | | hoe meer ruimte hij vergt, hoe meer hij vervuilt en hoe meer hij de veiligheid in gevaar |
| 65 | | brengt. De paradox is dat de snelheid van de auto ook de grootste belemmering voor de |
| 66 | | oplossing van het probleem vormt. In de moderne samenleving heeft, sinds de industriële |
| 67 | | revolutie van 'tijd' een economische factor van betekenis maakte, snelheid een hoge status |
| 68 | | gekregen. De westerse samenleving beleeft sindsdien een permanente versnelling van het |
| 69 | | leven. Snelheid is kracht, traagheid zwakte. Een druk bestaan levert meer aanzien op dan |
| 70 | | een ontspannen leven. In het bedrijfsleven kan de manager die snel beslist en om de vijf |
| 71 | | jaar een overstap maakt naar een nieuwe baan, rekenen op waardering, in tegenstelling tot |
| 72 | | een collega die levenservaring, bezinning en vakmatige kwaliteiten vooropstelt. |
10 | 73 | | Zelfs het woord vooruitgang impliceert beweging. Hans Achterhuis, filosoof aan de |
| 74 | | technische universiteit in Twente, stelt vast dat in de eeuw van de grote uitvindingen, direct |
| 75 | | na de Middeleeuwen, alles in beweging is gekomen. Beweging is het kenmerk van de |
| 76 | | radicale overgang van de Middeleeuwen naar de moderne tijd. Tegenover de rust als het |
| 77 | | ideaal van een afgelopen tijdperk, signaleren de filosofen van die tijd de |
| 78 | | alomtegenwoordigheid van de beweging als principe van de tijd die zij verwelkomen. |
| 79 | | Volgens één van hen, Thomas Hobbes (1588-1679), schuilt geluk in een onophoudelijk |
| 80 | | voortgaan van de begeerte. En geeft mobiliteit macht. Hoe mobieler, hoe machtiger. Hoe |
| 81 | | sneller, hoe imponerender. |
11 | 82 | | Een werkelijk effectief beleid ter ontmoediging van het autogebruik vereist dat de |
| 83 | | overheid zich verdiept in de culturele waarden waarmee de auto wordt vereenzelvigd. Een |
| 84 | | verkeersbeleid dat snelheid terugdringt ten gunste van maatschappelijke ontspanning, |
| 85 | | vereist een omwenteling in de maatschappelijke en politieke cultuur die in de loop der |
| 86 | | eeuwen is gevormd. Nu zijn nog heel wat politieke partijen in de greep van de romantiek |
| 87 | | van de auto. De idee-fixe van de filebestrijding is terug te voeren op het beeld van de vrije |
| 88 | | automobilist, wiens onbelemmerde doorgang overal waar hij gaat, verzekerd moet zijn. |
| 89 | | Het stug volgehouden streven, tegen beter weten in, om de Nederlandse wegen filevrij te |
| 90 | | maken, brengt de overheid tot de keuze voor uitbreiding van het wegennet. Daarmee doet |
| 91 | | zij haar geloofwaardigheid geweld aan, want aan de andere kant probeert zij ook de |
| 92 | | noodzaak van een beperkter gebruik van de auto uit te dragen. |
12 | 93 | | De tweeslachtige houding van overheid en politieke partijen zou plaats moeten |
| 94 | | maken voor een ondubbelzinnig beleid waarin een eerlijker verdeling van de vrijheid |
| 95 | | centraal staat. Meer ruimte en stilte, een grotere leefbaarheid in dorpen en steden, minder |
| 96 | | stress, lawaai, vervuiling, verspilling en onveiligheid zouden daarbij de speerpunten |
| 97 | | moeten zijn. Het is de hoogste tijd voor een 'cultuur van de vertraging'. |