| 1 | 1 | | Als de moeder van mijn vriendin haar dochter opbelt om iets te vertellen over de |
| 2 | | laatste bemiddelingspoging in een familievete, begint ze tegenwoordig met de |
| 3 | | aankondiging: "Dit is soapaflevering 517 .. ." En dan komt het verhaal, vaak wat minder |
| 4 | | opgewekt van toon dan dit luchtige begin . Ze weet natuurlijk wel dat het in een belezen |
| 5 | | gezelschap meer indruk maakt niet naar The Bold and the Beautiful te verwijzen, maar |
| 6 | | Shakespeare te citeren: "Life is but a walking shadow ... " bijvoorbeeld. Daarom kan het |
| 7 | | maar beter een geheimpje blijven tussen moeder en dochter, die liefde voor B&B, iets om |
| 8 | | samen over te glimlachen en je - bij voorkeur stiekem - samen over op te winden. |
| 2 | 9 | | Dat is het dubbele in de beleving van de soapliefhebber: enerzijds zijn enthousiasme |
| 10 | | voor en zelfs verslaving aan het genre en anderzijds zijn aarzeling en lichte gêne als zijn |
| 11 | | liefhebberij ter sprake komt. Of beter: háár liefhebberij, want het zijn doorgaans vrouwen, |
| 12 | | die aan een bepaalde serie verslingerd raken en geen aflevering meer overslaan - en niet |
| 13 | | alleen slecht opgeleide vrouwen, zoals het stereotype wil. |
| 3 | 14 | | Die schaamte (meestal vermomd als kokette overdrijving trouwens) lijkt me niet |
| 15 | | terecht en berust volgens mij op een aantal misvattingen en vooroordelen. Zo zouden |
| 16 | | bijvoorbeeld in soaps de personages clichématig zijn en niet psychologisch verantwoord. In |
| 17 | | de meeste soaps zijn de personages juist wél psychologisch verantwoord en krijgen ze |
| 18 | | bovendien alle ruimte zich te ontwikkelen. Dat kan ook niet anders, gezien de eindeloze |
| 19 | | duur van elke serie, waardoor je de personages jarenlang in actie ziet. Uiteindelijk kom je |
| 20 | | aanzienlijk meer over hén te weten dan over - pakweg - menige kennis of collega. |
| 4 | 21 | | Stephanie Forrester en Brooke Logan, twee hoofdpersonen uit B&B, haten elkaar, |
| 22 | | en niet zonder reden: ze betrappen elkaar met de regelmaat van de klok op allerhande |
| 23 | | manipulaties om hun zin door te drijven. Wat ze niet van elkaar zien, is wat de kijker wél |
| 24 | | ziet: de momenten dat de zeer tegen haar zin gescheiden Stephanie zit te treuren in haar |
| 25 | | lege, veel te grote huis, terwijl Brooke maar liefst door twéé Forrester mannen verlaten |
| 26 | | zich moet behelpen met fantasieën en wanen. Een excuus voor al hun leugens en |
| 27 | | geïntrigeer is dat misschien niet, maar buitengewoon menselijk is het wel, zodat het nog |
| 28 | | niet meevalt om echt de pest aan ze te krijgen, of een van beiden gelijk te geven ten koste |
| 29 | | van de ander. De wereld van de soap blijkt dus minder clichématig en ongecompliceerd |
| 30 | | dan sommige critici beweren. Waarom zouden hoger opgeleide vrouwen dan niet mogen |
| 31 | | kijken? |
| 5 | 32 | | "Het gaat over eeuwige thematieken: strijd tussen familieleden, geboorte, liefde, dood |
| 33 | | en ziekte", zei Liesbet van Zoonen, docent in de communicatiewetenschap in Amsterdam, |
| 34 | | drie jaar geleden in het feministische tijdschrift Opzij als tastende verklaring voor het feit |
| 35 | | dat ook hoger opgeleide vrouwen graag naar soaps als The Bold and the Beautiful kijken. |
| 36 | | Bovendien, denkt ze, hebben deze vrouwen dan nog het voordeel dat ze zich op |
| 37 | | verschillende manieren met hun favoriete soap bezighouden: "Niet alleen kunnen ze hun |
| 38 | | eigen omstandigheden vergelijken met situaties uit soaps en daar al dan niet de ironie van |
| 39 | | inzien, maar ze kunnen ook kijken naar de manier waarop het script in elkaar zit." |
| 6 | 40 | | Al bieden soaps door hun thematiek genoeg mogelijkheden tot identificatie, echt |
| 41 | | "alledaags en herkenbaar" zoals Liesbet van Zoonen ze noemt, zijn ze lang niet altijd. |
| 42 | | Tenzij je onder herkenbaarheid het slaapverwekkende realisme van een Nederlandse low- |
| 43 | | budget soap als Goede Tijden Slechte Tijden wilt verstaan, waarin zelfs de meubeltjes van |
| 44 | | Ikea en Habitat 'herkenbaar' zijn. Het gaat mij te ver al die soaps over één kam te scheren |
| 45 | | en onder één noemer te brengen: 'doorsnee soap kijkende huisvrouw krijgt haar eigen |
| 46 | | leed gepresenteerd, al dan niet mooi opgepoetst en met een handvol sterrenstof |
| 47 | | bestrooid'. De situaties in Amerikaanse soaps zijn namelijk noch doorsnee, noch |
| 48 | | herkenbaar. In deze series treedt juist een heel ander type mensen op dan dat waartoe de |
| 49 | | kijker behoort. Alles draait daar immers om rijke tot extreem rijke mensen, en "the rich |
| 50 | | are different from you and me" merkte F. Scott Fitzgerald ooit terecht op. Zij zijn anders, |
| 51 | | niet zozeer omdat ze méér geld hebben, maar omdat het bezit van geld, véél geld, allerlei |
| 52 | | gevolgen heeft voor hun levensstijl, levenshouding en levensopvatting. |
| 7 | 53 | | En de romantische liefde dan, waar het allemaal om begonnen zou zijn in de soap? |
| 54 | | Die biedt een voor de hand liggende verklaring voor de bijna universele |
| 55 | | aantrekkingskracht die het genre uitoefent op al die verschillende soorten vrouwen, waar |
| 56 | | ook ter wereld. Zelfs feministisch georiënteerde vrouwen worden aangestoken en slaken |
| 57 | | een zucht van verlichting als een van hun heldinnen door het middenpad van de kerk naar |
| 58 | | het altaar wordt geleid. "De serie is één grote reclame voor The American Way of Life en |
| 59 | | voor Het Gezin", zei iemand in een interview over The Bold and the Beautiful, zelf oprecht |
| 60 | | verbaasd over het feit dat dit haar kijkgenot niet in de weg stond. "In vrijwel al die |
| 61 | | huwelijken gaat er nogal wat mis, maar Gezin en Huwelijk komen voor iedereen op de |
| 62 | | eerste plaats." |
| 8 | 63 | | Dan is er de psychoanalytische verklaring van Margit Deben. Zij denkt dat de |
| 64 | | populariteit van het genre iets te maken heeft met de hoop en verwachtingen die je eens |
| 65 | | hebt moeten opgeven. "Zo'n Eric Forrester staat voor een heleboel vrouwen model voor |
| 66 | | de vader die ze eigenlijk graag hadden willen hebben. Want, hoeveel kritiek we |
| 67 | | tegenwoordig ook mogen hebben op de traditionele waarden en normen, als kind hebben |
| 68 | | we vrijwel allemaal verlangd naar een veilig gezin waarin vader en moeder, broertjes en |
| 69 | | zusjes, ondanks allerlei moeilijkheden, altijd bij elkaar zouden blijven." Dat gemis wordt |
| 70 | | dan samengevat als het Paradise Lost-effect. |
| 9 | 71 | | Traditioneel en 'veilig' zijn de familieverhoudingen in soapseries echter allerminst, |
| 72 | | daar vergissen zowel de critici als de liefhebbers zich in. Weliswaar kijken alle |
| 73 | | soapheldinnen uit naar het moment dat hun nieuwste vriendje besluit 'de vraag te stellen' |
| 74 | | en gaat het merendeel van de gesprekken vervolgens over het formaat van de ring en de |
| 75 | | vermoedelijke trouwdatum, maar ondertussen worden de meeste verlovingen alweer |
| 76 | | verbroken voor het zover is en ritselt het van de schandelijke familiegeheimen: |
| 77 | | verkrachting, overspel, onwettige kinderen die hun echte vader niet kennen, moord, |
| 78 | | maffiapraktijken, bedrog, kidnapping, gokverslaving en alcoholisme. Broers en gezworen |
| 79 | | vrienden deinzen er niet voor terug om elkaar een vriendin te ontstelen en die prompt |
| 80 | | zwanger te maken. Wat dan weer Hoogst Geheim gehouden wordt natuurlijk. |
| 10 | 81 | | Paradise Lost? Over wiens paradijs hebben we het dan in vredesnaam? Wie zou er |
| 82 | | in zo'n wereld willen leven? En toch zijn soaps wel degelijk geruststellend. Waren ze dat |
| 83 | | niet, dan zouden ze niet zo verslavend zijn, denk ik. Waar komt die geruststelling en |
| 84 | | daarmee de verslaving dan vandaan? |
| 11 | 85 | | Volgens het gros van de soapdeskundigen wordt verslaving in de hand gewerkt door |
| 86 | | het dagelijks aanbod, waardoor zelfs de sterkste kijker in de verleiding komt om ook eens |
| 87 | | 'een lijntje te snuiven' - waarna hij of zij bezwijkt. Dat klinkt logisch, maar dat is het niet, |
| 88 | | want ze vergeten dat er wel meer programma's bestaan die dagelijks worden uitgezonden: |
| 89 | | sportverslagen, quizzen en Tv-spelletjes. Wie daar niet in geïnteresseerd is, loopt heus geen |
| 90 | | kans eraan verslaafd te raken, terwijl de soaps juist hun eigen vraag hebben geschapen, |
| 91 | | een wereldwijde hardnekkige behoefte die er voorheen niet was. |
| 12 | 92 | | Ik denk dat ik weet wat de verklaring is. Die heeft wel degelijk met de dagelijkse |
| 93 | | herhaling van doen, maar op een andere manier dan de deskundigen denken. Niet de |
| 94 | | verheerlijking van Huwelijk en Gezin is dwingend en onweerstaanbaar, want zo diep gaat |
| 95 | | die idealisering niet in de soaps. Nee, juist het feit dat zo'n tv-familie een hermetisch |
| 96 | | gesloten ruimte vormt, bezorgt de fans rillingen van opperst genot. Elke serie is een |
| 97 | | wereld, een afzonderlijk universum. Wát de mensen elkaar ook aandoen, er is altijd één |
| 98 | | consequentie die ze niet aan het gedrag van een ander kunnen verbinden: zolang de |
| 99 | | tekstschrijver het wenst en het contract het voorschrijft, kunnen ze zich niet van de rest |
| 100 | | verwijderen. Niemand wordt duurzaam uitgestoten, en dat is dus ook de garantie die de |
| 101 | | kijker heeft. Elke ochtend kloppen de personages het stof van hun kleren, krabbelen op en |
| 102 | | maken zich gereed voor de volgende krachtmeting, of de volgende liefde natuurlijk, wat |
| 103 | | doorgaans op hetzelfde neerkomt. De tijd is stilgezet in deze betoverde levens en dus |
| 104 | | krijgen de personages steeds weer een kans om hetzelfde opnieuw te doen, maar dan |
| 105 | | beter. En wie weet, lukt het deze keer wél. Dat is geruststellend. |
| 13 | 106 | | Daarom kijk ik, elke ochtend en soms ook nog 's avonds laat, omdat ik verslaafd ben |
| 107 | | aan de illusie dat spijt nergens voor nodig is. |
