Examentrainers

Het is hoog tijd voor een cultureel reveil¹⁾

De staatssecretaris van Cultuur wil dat elitekunst het grote publiek meer aanspreekt. Maar wanneer hij wat langer om zich heen had gekeken, had hij kunnen zien dat zijn visie op de cultuur geen hout meer snijdt.

1			Ik las ergens dat het Eurovisie Songfestival het					gedrag, waarop hoger geplaatsten uit onderscheidingsdrift
			best bekeken televisieprogramma was van			50		zich er weer van afkeerden en hun gebruiken
			1998, op de vijfde plaats gevolgd door het					en smaak verfijnden. De verspreiding van
			Nationaal Songfestival. Exclusief voetbal, stond er					kunst, mode en smaak ging van boven naar
	5		bij, want anders zou het lijstje louter WKwedstrijden					beneden. Daarom spraken cultuurkenners, als de
			van het Nederlands elftal bevat hebben.					massa overnam wat door de elite was ontwikkeld,
			Nou ja, het kan erger, dacht ik. Toen pas las ik dat			55		van „gedaalde cultuurgoederen”. De elite oefende
			het hier om kijkgedrag ging van mensen die tot de					een grote sociale aantrekkingskracht uit. Door
			hogere sociale klassen gerekend kunnen worden,					opera, klassieke muziek, beeldende kunst, ballet,
	10		zoals de lezers van deze kwaliteitskrant. Zowel de					toneel en literatuur mooi te vinden, toonde je
			bloedeloze glittermuziek van het songfestival met					goede smaak en telde je cultureel mee.
			zijn opgefokte wedstrijdkarakter als de drakerige		5	60		Wanneer precies de culturele beweging van
			speelfilms die door Veronica worden uitgezonden					boven naar beneden is gestopt en volledig is omgedraaid,
			blijken bij de culturele bovenlaag goed in de smaak					is moeilijk te zeggen. Er moet een samenhang
	15		te vallen. Dat vind ik schokkend.					zijn met de massale welvaart die ergens in de
2			Naar mijn idee is dit kijkgedrag symptomatisch					jaren zeventig begon. De komst van de commerciële
			voor een culturele welvaartscrisis die sluipenderwijs			65		televisie heeft het proces ongetwijfeld versneld.
			is ontstaan en die nu pas in volle omvang duidelijk					Zeker is dat de culturele smaak nu ook in hogere
			wordt. De smaak van de elite begint steeds meer op					kringen in belangrijke mate gevormd wordt door
	20		de smaak van ’het gewone volk’ te lijken. Staatssecretaris					de lagere, commerciële massacultuur. Voetbal, de
			Rick van der Ploeg geeft er geen blijk					soapseries, de talkshows, de triviaalliteratuur, het
			van dat hij doorheeft dat dit een probleem is. In zijn			70		songfestival, de discomode, ja het pijltjes gooien
			onlangs gepresenteerde nota, getiteld Cultuur als					door dikbuikige kroegtijgers, het wordt allemaal
			confrontatie, doet hij het voorkomen of de zwaar					even hartstochtelijk gevreten door mensen die
	25		gesubsidieerde elitekunst (ballet, experimentele					gestudeerd hebben als door werklui op de steigers
			schilderkunst, klassieke muziek etc.) kunst is waar					en leerlingen in het lager beroepsonderwijs.
			de massa steeds weer op stuk loopt. Door van de		6	75		Dat zou allemaal niet erg zijn, als het met de
			elitekunst te eisen dat ze de massa (vooral de					elitecultuur ook maar voorspoedig ging. Maar dat
			jongeren, allochtonen en ’mensen in de provincie’)					is niet zo. En niemand doet er wat aan, want wie er
	30		meer aanspreekt, hoopt hij een brug te slaan naar					voor opkomt of er maar zelfs belangstelling voor
			de massacultuur. Hij wil „het beste populair maken					toont, loopt het risico uitgemaakt te worden voor
			en het populaire beter”. Maar door zijn politiek			80		elitaire, arrogante bal. De druk van onderaf is zo
			van esthetische zuivering zal het populaire het					sterk dat bovenin het ene mooie cultuurgoed na het
			beste genadeloos verdrijven, zal de massakunst het					andere over de rand wordt geduwd en ongemerkt
	35		van de elitekunst winnen.					verdwijnt in de vergetelheid. Door mensen van
3			Van der Ploeg ziet een culturele tweedeling en					boven de veertig wordt er wellicht meer elitekunst
			steekt zijn hand uit naar de (jeugdige, allochtone,			85		geconsumeerd dan ooit, maar zij zullen uitsterven.
			provinciale) massa die cultureel niet aan bod zou					En wie van de Nederlanders beneden de dertig
			komen. Van de elitekunst verlangt hij dat ze het					weet nog iets van de geschiedenis van de literatuur,
	40		grote publiek meer aanspreekt. Maar het is niet de					de filosofie, muziek, beeldende kunst of van de
			massa waar Van der Ploeg zich zorgen om zou					culturele wordingsgeschiedenis in het algemeen?
			moeten maken, maar juist de elite.Want wat is er			90		Er heerst een agressieve hier-en-nu genotscultuur
			gebeurd?					waarbinnen geschiedenis of culturele erfgoederen
4			Eeuwenlang namen mensen uit de middenklasse					geen waarde meer hebben. Wat telt is uiterlijk en
	45		de etiquette, de mode en de culturele smaak van de					popmuziek - en dan ook nog vooral de meest commerciële
			elite over, omdat ze hoopten daardoor tot een					vormen ervan. In materieel opzicht gaat
			hogere klasse gerekend te worden. En na een tijdje			95		het beter dan ooit, de mogelijkheden tot culturele
			imiteerden ook mensen uit lagere standen dat

noot 1 : reveil: herleving, opleving

			ontplooiing zijn nooit beter geweest dan nu, maar					kunnen de bedreigde cultuurgoederen worden
			wat groeit en bloeit is het alles overwoekerende					beschermd tegen de massawals die alles verplat?
			onkruid van de commerciële wansmaak.					Hoe moeten de liefhebbers van wat mooi, zeldzaam
7			Wie ook maar enige binding heeft met wat mooi			135		en broos is, zich verweren? Hoe roep je nu
	100		en waardevol is, ziet elke dag weer bevestigd hoe					een halt toe aan de verdere verloedering van de
			ernstig de fragiele, weerloze elitekunst bedreigd					echte kunst? Als ik staatssecretaris van Cultuur
			wordt door een luidruchtig en agressief oprukkende					was, zou ik dáár eens goed over nadenken in plaats
			massacultuur die aan André Rieu2) de voorkeur					van over hoe de elitekunst ten behoeve van de
			geeft boven Yehudi Menuhin, de logica van voetballer			140		massa verplat moet worden. De elitekunst moet
	105		Cruyff boven die van de Griekse filosoof					niet naar jongeren, allochtonen en ’mensen in de
			Aristoteles, detectiveschrijver Appie Baantjer					provincie’ buigen, maar zíj moeten naar de
			boven literator Thomas Rosenboom, het gekunstelde					elitekunst buigen, willen buigen en vooral kunnen
			popdansen boven het verfijnde Nationaal					buigen. Elitekunst is niet alleen iets van vroeger,
			Ballet en het Theater van de Lach boven het theater			145		maar is alles wat verder reikt dan louter
	110		dat te denken geeft.					amusement en waar aanvankelijk inspanning voor
8			Zelden zal een politicus zo weinig gevoel hebben					nodig is en waarvan je pas kunt genieten nadat je
			getoond voor de culturele tekenen des tijds als Van					je erin verdiept hebt. Maar welke jongeren,
			der Ploeg. In plaats van een brug te slaan, zou ik					autochtoon of allochtoon, willen zich die
			hem willen oproepen een dam op te werpen tegen			150		inspanning nog getroosten als ze het gevaar lopen
	115		de vulgarisering3), trivialisering4) en verplatting					te worden uitgelachen door hun leeftijdgenoten?
			van het culturele klimaat. Hij zou zijn zorg moeten					Daar zit hem de kneep.
			uitspreken over de overheersende rol van de massacultuur		10			Het is tijd dat de overheid zich verzet tegen een
			en over de druk tot aanpassing aan de					verdere opmars van de massacultuur. Een van
			massa die op kunstenaars wordt uitgeoefend. Alle			155		overheidswege gesubsidieerde culturele vorming
	120		bloemen moeten bloeien, niet alleen de goudsbloemen					zou kunstbesef en smaakontwikkeling een stimulans
			van de massasmaak. Maar in plaats daarvan					kunnen geven. Vorming kan het besef bijbrengen
			steekt hij voor de camera’s heel populistisch5)					dat roem op de televisie nog wat anders is dan
			de loftrompet over popmuziek („waarom Wagner					kwaliteit, dat een kunstenaar lang niet altijd van
			wel subsidiëren en de Rolling Stones niet?”) alsof			160		camera’s houdt en dat je aanpassen aan de smaak
	125		die buitengewoon commerciële, assertieve6) en					van het grote publiek meestal dodelijk is voor ware
			dominante uitingen van jeugdcultuur van staatswege					kunst die immers vernieuwend is.Wat nu nodig is,
			hulp zouden behoeven. En dat alles onder de					is een staatssecretaris van Cultuur die durft op te
			helaas achterhaalde noemer van „democratisering					komen voor de elitekunst, desnoods door zijn
			van cultuur”.			165		middelvinger op te steken voor de camera’s van de
9	130		In plaats van voor democratisering van de cultuur					commerciële pulpzenders.
			zou ik willen pleiten voor een cultureel reveil. Hoe

Bovenstaande tekst is een bewerking van
NRC Handelsblad op 16 juni 1999.

noot 2 : André Rieu: bij het grote publiek geliefde vertolker van populaire klassieke melodieën
noot 3 : vulgariseren: iets wat verheven is voor het grote publiek toegankelijk maken
noot 4 : triviaal: gewoon, alledaags, zonder wezenlijke betekenis
noot 5 : populistisch: populair, maar oppervlakkig
noot 6 : assertief: in staat om voor zichzelf op te komen