1 | | | Genetisch gemanipuleerde gewassen zijn een | | 5 | | | Waar ligt de grens? Wie bepaalt wat wel en wat |
| | | stuk ’slimmer’ dan hun natuurlijke soortgenoten. | | | 55 | | niet kan? Op dit moment lijkt het erop, dat de grote |
| | | Ze hebben handige eigenschappen, zoals hardere | | | | | multinationals het voor het zeggen hebben.Vooral |
| | | schillen, groeien vaak sneller en kunnen bijvoorbeeld | | | | | in de Verenigde Staten is - in tegenstelling tot |
| 5 | | worden geprogrammeerd om enzymen te | | | | | Europa, waar alleen nog maar onderzoeksplantages |
| | | produceren. Omdat ze resistent zijn gemaakt tegen | | | | | zijn - de genetisch gemanipuleerde productie |
| | | allerlei ziekten en insecten, worden ze ook ’groener’ | | | 60 | | niet meer te stoppen. Genen, zaden, schimmels, |
| | | genoemd: er is minder of helemaal geen landbouwgif | | | | | hormonen, planten, diersoorten en zelfs menselijke |
| | | nodig om ze groot te brengen. En toch | | | | | cellen zijn ’eigendom’ van deze mammoetbedrijven. |
| 10 | | waarschuwen velen, dat deze slimme, groene plantjes | | | | | De verwachting is, dat het grootste deel van de |
| | | wel eens een grotere bedreiging voor de planeet | | | | | ongeveer zeventigduizend genen die het menselijk |
| | | kunnen vormen dan ons hele chemische en nucleaire | | | 65 | |
ras uitmaken, binnen zeven jaar zal zijn gepaten- |
| | | arsenaal bij elkaar. | | | | |
teerd1). Binnen afzienbare tijd zal ieder schepsel |
2 | | | Het verplaatsen en vervangen van genen biedt | | | | | van enige ’waarde’ het eigendom zijn van enorme |
| 15 | | eindeloos veel mogelijkheden, maar de techniek | | | | | bedrijven die hoge vergoedingen zullen verlangen |
| | | ervan staat nog in de kinderschoenen. Uit de vele | | | | | voor alle nieuwe ontdekkingen op het gebied van |
| | | mislukte experimenten blijkt steeds weer hoe weinig | | | 70 | | ’hun’ plant, gen, of wat dan ook. |
| | | we in feite nog maar weten. Een blauwe roos | | 6 | | | Sommigen vinden, dat het manipuleren van genen |
| | | maken bijvoorbeeld, lijkt zo gemakkelijk: je zet | | | | | in wezen niets anders is dan het ouderwetse |
| 20 | | gewoon het gen dat petunia’s blauw kleurt in het | | | | | fokken en telen van rassen. Maar telen en kweken |
| | | DNA van de roos.We wachten echter nog steeds op | | | | | is in ieder geval nog gebaseerd op deelname van |
| | | de eerste blauwe roos. En dan die zalm, die door | | | 75 | | het organisme zelf. Je kunt een paard met een ezel |
| | | middel van genetische manipulatie in korte tijd | | | | | kruisen om een muildier te krijgen, maar je kunt |
| | | groot moest worden ... Hij groeide wel, maar werd | | | | | een paard niet met een eik kruisen. Knippen, plakken |
| 25 | | ook groen! | | | | | en knutselen is biologisch geweld. Manipuleren |
3 | | | Het probleem is, dat het onmogelijk is te voorspellen | | | | | is van een andere orde dan bijsturen en verzorgen. |
| | | hoe de in laboratoria ontwikkelde levensvormen | | | 80 | | Het hele idee dat je een plant of dier ’van jou’ |
| | | zich in de vrije natuur zullen gedragen. Het | | | | | zou kunnen noemen, is absurd. Het manipuleren |
| | | introduceren van vreemde soorten in een natuurlijke | | | | | van genen is namelijk heel iets anders dan het |
| 30 | | omgeving heeft in het verleden al tot kleine | | | | | scheppen van nieuw leven. Gelukkig is de wetenschap |
| | | rampen geleid. Zo verdrong de Noord-Amerikaanse | | | | | van dat laatste nog ver verwijderd. |
| | | zwartekersenboom in Duitsland allerlei zeldzame | | 7 | 85 | | Veel biotechnologiebedrijven beweren dat ze |
| | | planten- en diersoorten, dunde de nijlbaars in | | | | | opkomen voor het welzijn van de mensheid, door |
| | | het Victoriameer de inheemse vissoort uit en vormt | | | | | bijvoorbeeld bij te dragen aan de oplossing van |
| 35 | |
de geïmporteerde brulkikker in Nederland een be- | | | | | vraagstukken als het wereldwijde voedseltekort. |
| | |
dreiging voor onze eigen kikkers. De moeilijkheid | | | | | Maar de vraag is, of hun doelen wel zo nobel zijn en |
| | | met planten en dieren is nu eenmaal dat ze leven: | | | 90 | | het leven op aarde bij hun aanpak gebaat is. Het |
| | | ze planten zich voort en er ontstaan kruisingen. De | | | | | bedrijf Monsanto bijvoorbeeld heeft een octrooi in |
| | | gevolgen voor het ecosysteem zijn niet te overzien. | | | | | handen voor het vervaardigen van zaden die maar |
4 | 40 | |
Ondanks de risico’s gaan wetenschappers on- | | | | |
één generatie groeien. Het DNA is zo geprogram- |
| | |
verstoorbaar door met het ontcijferen van de genetische | | | | |
meerd, dat de plant zijn eigen embryo’s doodt. Binnen |
| | | code van het leven. Het kraken van erfelijke | | | 95 | | afzienbare tijd zullen zulke ’zelfmoordzaden’ |
| | | informatie is routine geworden. Van bacteriën, | | | | | van alle mogelijke gewassen op de markt zijn, |
| | | schimmels, fruitvlieg, worm, aardappel, tomaat, | | | | | waardoor de natuurlijke cyclus van zaad-tot-planttot- |
| 45 | | muis, varken en mens is het erfelijke materiaal al | | | | | zaad wordt verbroken. De cyclus die het leven |
| | | voor een groot deel in kaart gebracht. Onderzoekers | | | | | op deze planeet in stand houdt, komt hiermee ten |
| | | ontdekken in hoog tempo nieuwe genen en | | | 100 | | einde. Een ander bezwaar is dat door het wereldwijd |
| | | combineren deze dragers van erfelijk materiaal | | | | | goedkoop op de markt brengen van uniforme |
| | | naar hartelust: menselijke insulinegenen worden in | | | | | zaden het gedaan is met de biodiversiteit. Kleine |
| 50 | |
een bacterie geplaatst, zodat deze insuline gaat pro- | | | | | boeren die door de eeuwen heen het juiste zaad |
| | |
duceren; het gen van een vuurvliegje laat planten | | | | |
hebben gecultiveerd om op hun specifieke bodem- |
| | | licht geven en er zijn inmiddels tomaten op de | | | 105 | |
soorten de beste planten te doen groeien, worden |
| | | markt met het gen van een vis. | | | | | weggeconcurreerd. |
Patenteren: van de overheid het exclusieve recht verkrijgen op het maken of verkrijgen van
8 |
| | De eerste Wereldvoedselconferentie concludeerde | | | | | eenvoudigste en doeltreffendste. Toegegeven, er |
| | | al in 1974, dat de oplossing van het voedselprobleem | | |
150 | | zullen niet veel mensen zijn die dat voor zichzelf |
| | | maar in zeer beperkte mate afhankelijk | | | | | een aantrekkelijke optie vinden.Toch is het belangrijk |
|
110 | |
is van nieuwe technische uitvindingen.Voedselpro- |
| | | | te beseffen dat we wel degelijk een keuze hebben. |
| | | blematiek- zo stond er in de slotverklaring - heeft |
| | | | Uiteindelijk bepalen we nog altijd zélf wat we |
| | | primair te maken met armoede. En armoede heeft | | | | | eten. |
| | | alles te maken met een oneerlijke verdeling van de | |
11 |
155 | | Overigens, ik wil niet beweren dat álle genetisch |
| | | middelen die de aarde ons geeft. Ik vrees dat het | | | | | gemanipuleerde voeding per definitie ongezond of |
|
115 | | bedrijven als Monsanto - de nobele motieven ten | | | | | zelfs onnatuurlijk zou zijn. Want wat is tenslotte |
| | | spijt - uiteindelijk vooral om veel geld verdienen | | | | | natuurlijk? Als een bever een dam bouwt, noemen |
| | | gaat. | | | | | we dat natuurlijk; maar als een mens een dijk aanlegt, |
9 |
| |
Achter veel biotechnologiebeleid zit de ge- | | |
160 | | vinden we dat onnatuurlijk. Een evolutietheorie |
| | |
dachtegang dat wij het recht zouden hebben de natuur | | | | | die alleen de biologische ontwikkelingen natuurlijk |
| 20 | | te bezitten, te beheersen en uit te buiten.Toen | | | | | vindt, is te beperkt.Tenslotte is de mens, inclusief |
| | | Christopher Columbus in 1492 Amerika ontdekte, | | | | | zijn hersenen en handen, ook een natuurlijk |
| | | werden hem door koningin Isabel en koning Ferdinand | | | | | product van de evolutie. Een lantaarnpaal is evenzeer |
| | | de privileges van ’ontdekking en verovering’ | | |
165 | | een product van de evolutie als een boom. |
| | | gegeven. Ook de paus gaf in die tijd ’Goddelijke | |
12 |
| | De technologie is inmiddels echter zo machtig |
|
125 | | toestemming’ tot het onderwerpen van hele delen | | | | | geworden, dat de mens elk levend organisme kan |
| | |
van de aarde, inclusief bewoners, die gewoon on- | | | | | manipuleren. Die ultieme machtsgreep betekent |
| | |
derdanen werden. Het waren deze decreten die de | | | | | op den duur misschien wel de ondergang van de |
| | | basis legden voor het imperialistische2) denken van | | |
170 | |
mens. De grote uitdaging zal daarom zijn de tech- |
| | | de westerse mens. Het land, de bossen, de rivieren, | | | | |
nologie in harmonie met de natuur te laten functio- |
|
130 | | de oceanen en de atmosfeer werden gekoloniseerd, | | | | |
neren: de technologie als aanvulling op de natuur. |
| | | geëxploiteerd en vervuild. Inmiddels valt er steeds | | | | |
Het uitgangspunt wordt dan het versterken van na- |
| | | minder te halen en dus richt het grootkapitaal zich | | | | |
tuurlijke processen in plaats van het ingrijpen in de |
| | | nu op andersoortige koloniën. Vijfhonderd jaar na | | |
175 | | natuur. Dat betekent dat je bij elke manipulatie de |
| | | Columbus is het doel van ontdekken, veroveren, | | | | | vraag moet stellen of die werkelijk nodig is, of het |
|
135 | | bezetten en bezitten nog steeds hetzelfde. | | | | | algemeen welzijn er werkelijk mee is gediend, en of |
10 |
| |
De biotechnologie is vandaag de dag wat de nu- | | | | | niet alleen de doelen van enkelingen worden gediend. |
| | |
cleaire technologie in de jaren zestig en zeventig | | | | | Dan is het cruciaal om uitgebreid stil te |
| | | was: een gevaarlijk spelletje met Moeder Natuur. | | |
180 | | staan bij het mogelijke effect van een nieuwe creatie |
| | | Bij het energievraagstuk werd veel geld geïnvesteerd | | | | | op de rest van de natuur. Natuurlijk, wie met |
|
140 | | in gevaarlijke oplossingen (kernenergie) en | | | | | respect voor zijn omgeving handelt, zal voorzichtig |
| | | de voor de hand liggende oplossingen (zonne- en | | | | | te werk gaan, maar dat sluit lang niet alle risico’s |
| | | windenergie) werden vrijwel genegeerd; op soortgelijke | | | | | uit. Het is niet zinvol je te verzetten tegen élke |
| | | wijze dreigt bij het voedselvraagstuk de biotechnologie | | |
185 | | kunstmatige creatie van de mens. Maar een alerte |
| | | met een verkeerde aanpak te komen. | | | | | houding tegenover de biotechnologische industrieen |
|
145 | | Er zijn immers simpeler oplossingen. Voor het | | | | | van zowel politici, die immers bestuurlijke |
| | | voedselprobleem is vermindering van de menselijke | | | | | macht hebben, als de burgers zelf is noodzakelijk |
| | | consumptie van vlees - voor de productie van | | | | | om dreigend onheil te voorkomen. |
| | | vlees is veel graan nodig - misschien nog wel de | | |
|
|
|
|
|
naar: Tijn Touber
uit: Ode, nr. 25, maart/april 1999 |