Background image

terug

Het creatieve monster & Veiligheid is een illusie

Het creatieve monster

1     Ze heeft een mooie baan aan de hogeschool.    van de debutant is genoeg voor een
 Administratief werk. Vooruit, de etmaal media exposure.
 functieomschrijving maakt misschien geen6     “Ik wil leven voor de essentie”, zei
 verpletterende indruk tijdens de schoolreünie, onlangs een ex-advocaat die nu een kleine,
5  maar het is nuttig werk, geheel in overeenstemming 60  spirituele uitgeverij runt. Leve de bevrijding
 met haar opleiding. Ze maakt eerstejaarsstudenten, van de advocaat! Leve de creatieve mens die de
 op zoek naar antwoorden, wegwijs weg terug naar de essentie heeft gevonden!
 in het onderwijslabyrint. Nuttig en dankbaar7     Vanwaar al die hulde? In ieder van ons
 werk. En nog goed betaald ook. Wat heeft schuilt een kunstenaar, willen de creatieve
10  ze te klagen? Ze heeft heel veel te klagen. Want 65  therapeuten en motivatiegoeroes ons doen geloven.
 ze kan haar ei niet kwijt. Het is niet creatief Een gevaarlijk dogma, want onrust en
 genoeg, het werk. “Ik kan me niet uiten.” mislukking liggen op de loer. Welke frustratie
2     Creativiteit, zelfactualisatie, de kans je te is groter? Een weinig creatief beroep uitoefenen,
 kunnen ontplooien - de nieuwe werknemer of je karakter afpellen, op zoek naar de
15  berust allang niet meer in een betrekking die 70  inspiratiebron, en vervolgens oog in oog staan
 past bij zijn diploma’s en bewezen capaciteiten. met je eigen saaie, inspiratieloze ik?
 De lat wordt hoger gelegd, op zweefniveau,8     Uit de tijdbestedingsonderzoeken, uitgevoerd
 want in de nieuwe werkomgeving wil de werknemer door het Sociaal en Cultureel Planbureau
 ‘zijn creatieve ik’ vinden, zijn emoties (SCP), blijkt dat er in de populariteit van de
20  en fantasieën tot uiting kunnen brengen, van 75  amateurkunst de afgelopen decennia nauwelijks
 zijn werkend bestaan een kunstwerk maken. verandering is gekomen. Nederland volgt massaal
 ‘Iets met mensen doen’, dat lange tijd de verlanglijst fotografie-, schrijf- en pottenbakcursussen.
 van de sollicitant aanvoerde, is nu Overdag leraar, maar ’s avonds zwoegen aan
 vervangen door ‘lekker creatief bezig zijn, het die veelbelovende debuutroman. Een miljoen
25  liefst in de media’. 80  Nederlanders, volgens NIPO-onderzoek in
3     Nog nooit was het uitoefenen van een 1997, werkt in zijn vrije tijd aan een manuscript,
 creatief beroep zo populair en statusverhogend filmscenario of dichtbundel; KreaDoe,
 als in de huidige economie. Begrippen als temperament, de grootste internationale hobbybeurs, trekt
 inspiratie en vrolijke chaos worden  jaarlijks honderdduizend bezoekers; zes
30  door de meest fantasieloze types gehanteerd 85 honderdduizend Nederlanders besteden meer
 met een ernst alsof ze zojuist de laatste hand dan een uur per week aan hun zanghobby; balletscholen
 hebben gelegd aan een meesterwerk. kunnen de toeloop amper verwerken
4     Vooral werkgevers van internetbedrijven en iedere provinciestad beschikt over minstens
 proberen hun medewerkers ervan te overtuigen één tangosalon.
35  dat ze kunstenaars zijn, constateerde Andrew 990     Volgens SCP-onderzoeker Jos de Haan,
 Ross, econoom aan de New York University, die gegevens bijhoudt over de kunstzinnige burger,
 die onderzoek deed naar de arbeidsomstandigheden is de Nederlander van oudsher een drukbezette
 in de nieuwe economie. In hun boek amateur-kunstenaar. Het ‘Bildungsideaal’,
 Kunstenaars in de beleveniseconomie schetsen het belang van een brede culturele ont
40  Joseph Pine en James Gilmore een economie 95 wikkeling, heeft altijd hoog aangeschreven gestaan.
 waarin werk theater is en elke onderneming De Haan: “De nadruk op creativiteit is
 haar eigen podium creëert. groter geworden. Vooral mensen uit de hogere
5     Ook in de media wordt de status van beroepssectoren hebben de behoefte zich in
 homo ludens, de spelende mens, verheerlijkt. creativiteit te onderscheiden.”
45  Heroïsche verhalen over mensen die hun baan 10100     Tegelijkertijd stelt De Haan dat de jachtigheid
 in de harde sector verruilden voor een creatief, van het moderne leven niet erg bevorderlijk
 ambachtelijk beroep als meubelmaker, edelsmid is voor toewijding aan kunst. “De rust en
 of schrijver, kunnen in de bladen rekenen de concentratie die hiervoor nodig zijn, lijken te
 op een buitenproportionele dosis aan sympathie ontbreken. De cultureel-actieve is steeds vaker
50  en respect, alsof ze zich als martelaren hebben 105  een zappende omnivoor die aan meerdere
 ontdaan van de ketenen van het moderne activiteiten deelneemt, maar minder intensief.”
 bestaan. Iedereen die maar enig blijk geeft van Veel cursisten vervallen in het patroon van de
 literaire of anderszins artistieke ambitie, wordt hobby hopper: gisteren fotografie, morgen edelsmeden,
 met alle egards ontvangen in nieuwsshow en volgende week videomontage. Voor
55  praatprogramma. Het onbeduidende dichtbundeltje 110 wie zijn creatieve potentie niet al te serieus


 neemt, is het een aangenaam en afwisselend    165   kunnen verrassen met haar bezoek. Maar te
 tijdverdrijf. Maar de cursussen in de avonduren vrezen valt, dat zij blind is voor deze raadgevingen.
 worden ook bezocht door mensen die op zoek5     Originaliteit. Jezelf onderscheiden. Uniek
 zijn naar een nieuwe levensvervulling. Voor zijn. Over de ziekelijke angst van de westerling
115  hen kan de zoektocht pijnlijk zijn, want de kans   voor herhaling en stagnatie deed de Vlaamse
 op teleurstelling is groot. Ze leiden een rusteloos, 170  filosofe/publiciste Patricia de Martelaere onlangs
 tweeslachtig bestaan: in de huidige baan tijdens een symposium een verrassende
 vinden ze geen voldoening meer en de ambitie uitspraak: “Hoe beschaafder de cultuur, hoe
 het leven een kunstzinnige draai te geven, gaat groter de routine, en hoe groter de waarde die
120   gepaard met onwetendheid. Alsof die artistieke   dus wordt gehecht aan originaliteit. Maar helaas
 toekomst zo veelbelovend en meeslepend zou 175  wordt daarmee ook de neiging sterker het originele
 zijn. te laten ontaarden in routine.” Hiermee legt
1     ‘Iets in de media willen doen’ is het beste De Martelaere de paradox van de kunstzinnige
 voorbeeld. “Soms denk ik: ik ga gewoon doen burger bloot: in zijn streven naar uniek-zijn is
125   wat jij doet. Lekker kiekjes maken, op reportage   hij een saai kuddedier.
 naar verre landen, een vrij en creatief beroep.6 180      Interessant is de vraag in hoeverre de
 Héérlijk lijkt me dat.” De bevriende fotojournalist economie door collectieve gevoelens van minderwaardigheid
 windt zich allang niet meer op als hij en het verkeerd benutten van
 met deze stompzinnigheid wordt geconfron  aanleg en vaardigheden van de werknemers
130  teerd. Iedere week meldt zich wel een kennis  wordt ondermijnd. Illustratief is de situatie bij
 van hem die het om wat voor reden dan ook 185  de banken, die op service en persoonlijk contact
 niet meer ziet zitten in accountancy, advocatuur hebben bezuinigd. De man die ooit als baliemedewerker
 of onderwijs, en in zijn vrije tijd wel een aardige begon omdat hij het leuk en uitdagend
 foto maakt. vond ‘iets met mensen te doen’, zit
2 135       Moet de fotograaf zijn kennissen duidelijk   straks ergens op de vijfde verdieping achter een
 maken dat er meer bij komt kijken? Om wat 190  terminal: geen vonkje betrokkenheid meer te
 te noemen: talent, opleiding, werkervaring, het bekennen. Niet verwonderlijk dat de baliemedewerker
 opbouwen van een netwerk, een stijl, techniek, al zijn positieve energie en gedachten
  durf en doorzettingsvermogen? Verspilde moei  bewaart voor na werktijd, als hij het manuscript
140  te, want de artistieke drang is hardnekkig en de  van zijn debuutroman weer ter hand neemt.
 zelfoverschatting groot.7 195      Hoeveel creatieve beroepen kan een
3     Dat-kan-ík-ook, die overtuiging manifesteert westerse economie verdragen? “Het komt overeen
 zich in de Nederlandse cultuur. Met de met het aantal artiesten dat je in een gezelschap
 jaarlijkse vrijmarkt tijdens Koninginnedag als kunt verdragen”, zegt cultuureconoom
145   dieptepunt. Met een volk dat massaal de openlucht   Arjo Klamer. “Ik schat één op tien.” Volgens
 opzoekt om op aanstellerige wijze zijn 200  Klamer geeft de creativiteitshype de leegte van
 halftalenten te tonen. In welk ander beschaafd nu aan. “Met hoeveel geld je verdient, heb je
 land durft men zich zo te kijk te zetten? geen goed verhaal meer. Dus zijn we druk
 Vrijmarkt volksvermaak? De schaamteloosheid bezig ons leven te vullen met verre reizen en
150  en de zelfoverschatting duiden eerder op een   schildercursussen. Het is een wanhopig zoeken
 gebrek aan respect voor de echte kunstenaars. 205  dat je vooral in de zakelijke wereld aantreft.”
4     Het gemene van het creatieve monster is8     Het grappige is: in de creatieve wereld
 dat de artistieke drang veelal meer wordt ingegeven treft men juist verzakelijking en verharding aan.
 door minderwaardigheidsgevoelens dan In de theater- en reclamewereld heerst vaak een
155   door aanleg en noodzaak. De administratrice bij   strenge discipline. Dat moet ook wel, want
 de hogeschool zou meer voldoening in haar210  anders leidt de creativiteit tot niets. Anderzijds
 werk vinden als ze zich niet zo liet opjutten zie je dat in de aloude harde sector de creatieve
 door het in de media gepresenteerde ideaalbeeld taal haar intrede doet. Men spreekt er van regie,
 van de vrijgevochten, creatieve mens. Ze zou scenario’s en spiritualiteit. Het is een
160   zelfs alle creativiteit die in haar sluimert kunnen   romantisch verlangen, maar in de praktijk
 aanwenden om in haar huidige werk te 215  kunnen mensen en bedrijven maar moeilijk
 excelleren - en kunst aan geoefende kunstenaars overweg met creativiteit. Creativiteit is een
 te laten. Zij zou beter ’s avonds het noodlijdende illusie die we onszelf aanpraten.
 professionele theatergezelschap eens

 
    naar: Tijn Sadée
uit: de Volkskrant, 6 januari 2001