Ape, nut, Mies | ||||||||
1 | In de tien landen die per 1 mei 2004 | daarvan is maar al te begrijpelijk: de | ||||||
tot de Europese Unie zijn toegetreden, | 140 | Nederlandse televisie, de Nederlandse | ||||||
worden veelal kleine tot zeer kleine | kranten en overige media, de toe- | |||||||
talen gesproken. Europa is daardoor | nemende mobiliteit onder jongeren en | |||||||
5 | met een gigantisch praktisch probleem | de Nederlandse opschriften die men | ||||||
opgezadeld. Is het mogelijk de kleine | overal om zich heen ziet, hebben de | |||||||
taalgebieden blijvend dezelfde rechten | 145 | jongste generaties er geleidelijk toe | ||||||
te geven als het Frans, Duits of | bewogen hun eigen streektaal te ver- | |||||||
Engels? Mij lijkt het dat de voordelen | waarlozen. Om datzelfde complex van | |||||||
10 | de nadelen ver zullen overtreffen als de | redenen zullen na 2040 de nieuwe | ||||||
kleinere talen in het toekomstig Europa | generaties jonge Europeanen er lang- | |||||||
geen officiële functie meer vervullen en | 150 | zaam maar zeker voor gewonnen | ||||||
misschien zelfs nauwelijks meer | worden de Europese lingua franca met | |||||||
gesproken worden. | haar enorm veel rijkere mogelijkheden | |||||||
2 | 15 | De gebruikelijke reactie op mijn | ook in het dagelijks leven te gebruiken. | |||||
standpunt is er een van woede. En zo’n | 11 | Deze ontwikkeling zal met name | ||||||
emotionele stellingname is goed na te | 155 | worden bevorderd door het feit dat er | ||||||
voelen. Bij de invoering van de euro | gigantische voordelen verbonden zijn | |||||||
zijn tal van eeuwenoude muntsoorten, | aan die groei naar grotere taaleenheid. | |||||||
20 | zoals de gulden, verdwenen, en het | Het spreken van een taal uit een klein | ||||||
kost niet de minste moeite daar een | taalgebied betekent nu eenmaal een | |||||||
zekere nostalgie over te koesteren. | 160 | handicap voor iedereen die zich met | ||||||
Maar evenmin als een muntsoort heeft | wetenschap, handel en industrie bezig- | |||||||
een taal een eigen intrinsieke waarde: | houdt. Wie een wereldtaal spreekt, | |||||||
25 | zij is slechts een communicatiemiddel | heeft rechtstreeks toegang tot on- | ||||||
en functioneert beter naarmate meer | gehoord rijke kennisbestanden, kan zijn | |||||||
mensen met elkaar in contact treden. | 165 | eigen prestaties en producten direct | ||||||
3 | Vaak hoort men gevoelige zielen | ingang doen vinden op een veel grotere | ||||||
zeggen dat een volk zich ontheemd zou | markt, en zou dus wel zeldzaam dom | |||||||
30 | voelen als het een andere taal moest | zijn als hij zich vrijwillig opsloot in een | ||||||
gaan spreken. Misschien zou dat het | beperkt toegankelijk taalgebied. | |||||||
geval zijn als een dictator een taal zou | 12 | 170 | Veel te gemakkelijk wordt door | |||||
verbieden, zoals dictator Stalin met het | voorvechters van de Nederlandse | |||||||
Georgisch heeft gedaan. Maar het is | cultuur aangenomen dat het opgeven | |||||||
35 | met een taal als met klederdracht. Het | van het Nederlands als eerste voertaal | ||||||
kan heel praktisch en verfrissend zijn | in deze Europese provincie ook nood- | |||||||
de wijde wollen Urker vissersbroek | 175 | lottig zal zijn voor onze cultuur. Daar | ||||||
vrijwillig te vervangen door moderne | wijst echter niets op, integendeel! Er | |||||||
jeans. Zo is in de achttiende eeuw in de | zijn heel wat zinnige definities van | |||||||
40 | Verenigde Staten van Amerika in volle | cultuur denkbaar, zoals de manier van | ||||||
harmonie besloten dat het Engels de | denken of de mentaliteit van een | |||||||
taal der Unie zou worden, zonder dat al | 180 | bepaald volk, of het geheel van zijn | ||||||
die Nederlanders, Duitsers, Fransen en | instituties als rechtspraak of gods- | |||||||
Italianen ter plekke er bezwaar tegen | dienst, maar nooit valt of staat die | |||||||
45 | maakten. | cultuur met de taal waarin men zich | ||||||
4 | Het vervangen van tal van ‘kleine’ | toevallig uitdrukt. | ||||||
talen in Europa door een of meer intra- | 13 | 185 | Op het punt van culturele ont- | |||||
Europese communicatietalen of | wikkeling kan men er trouwens gerust | |||||||
‘linguae francae’ biedt enorme voor- | van uitgaan dat de groei naar verdere | |||||||
50 | delen. En wel op drie punten: het inter- | vermenging en onderlinge beïnvloeding | ||||||
menselijk verkeer, de cultuur en de | van alle eurolanden zeer positieve | |||||||
literatuur. | 190 | effecten zal sorteren. Iets dergelijks | ||||||
5 | In de nieuwe federatie van uiteinde- | zagen we namelijk al eerder bij de val | ||||||
lijk meer dan dertig landen tussen de | van Antwerpen in 1585. Na de | |||||||
55 | Atlantische Oceaan en de Oeral zullen | ‘Spaanse furie’ vestigden Vlaamse | ||||||
honderden miljoenen mensen met | kunstenaars en kooplieden zich in | |||||||
elkaar moeten communiceren, en het | 195 | groten getale in het gewest Holland. | ||||||
zou wel buitengewoon oneconomisch, | Daarmee begon het ongekende hoog- | |||||||
onpraktisch en verkwistend zijn als alle | seizoen op het gebied van kunsten, | |||||||
60 | talen binnen dat grote gebied op be- | letterkunde en wetenschap, niet zonder | ||||||
stuurlijk niveau zonder uitzondering | reden ‘Gouden Eeuw’ genoemd. | |||||||
gelijkberechtigd zouden blijven; dan | 14 | 200 | Op alle gebieden waar de taal | |||||
zou ieder Europees besluit, iedere | geen obstakel vormt, is de culturele | |||||||
wettelijke regeling en ieder vergader- | integratie van Europa trouwens allang | |||||||
65 | verslag in zo’n vijfentwintig verschil- | een feit. In alle Europese orkesten | ||||||
lende talen vertaald en gepubliceerd | spelen internationale musici com- | |||||||
moeten worden. Niemand betwijfelt dan | 205 | posities uit de hele wereld. Ons | ||||||
ook dat op den duur enkele grote talen | Concertgebouworkest wordt geleid | |||||||
zullen worden aangewezen die tussen | door een Let (tot voor kort door een | |||||||
70 | de deelstaten de rol zullen vervullen | Italiaan), ons Nationaal Ballet door een | ||||||
die het Latijn tot ver in de Middel- | Canadees en de Nederlandse Opera | |||||||
eeuwen speelde en het Frans in de | 210 | door een Libanees. Op die gebieden | ||||||
achttiende en negentiende eeuw. | staan we gelukkig open voor invloeden | |||||||
6 | Het is niet onwaarschijnlijk dat in | van buiten, met niets dan kwalitatief | ||||||
75 | Europa, bij wijze van eerste stap, al | gewin. Alleen onze literatuur en ons | ||||||
dan niet als overgangssituatie, voor | toneel zitten nog in het enge Neder- | |||||||
een drietal linguae francae wordt | 215 | landse keurslijf opgesloten, met alle | ||||||
gekozen: het Frans voor het zuiden, | gevolgen voor hun geringe reputatie | |||||||
het Duits voor het oosten en het Engels | buiten de grenzen. | |||||||
80 | voor het noorden en westen van het | 15 | Een kleine taal als het Nederlands | |||||
grondgebied. Maar dat is alleen een | zal waarschijnlijk in de loop van de | |||||||
praktisch en geen principieel verschil | 220 | huidige eeuw een streektaal worden; | ||||||
met het idee van één gezamenlijke | en ook al zullen wij die nu leven, alle- | |||||||
Europese communicatietaal. | maal aan het Nederlands vasthouden, | |||||||
7 | 85 | Een dergelijke gemeenschappelijke | toch zal die taal daarna - omdat alle | |||||
intra-Europese taal kan haar rol van | ontwikkelingen altijd sneller gaan dan | |||||||
communicatiemiddel natuurlijk pas naar | 225 | we denken - wellicht een dode taal | ||||||
behoren vervullen als alle Europeanen | zijn, die alleen nog in geschrifte voort- | |||||||
die taal op school leren spreken en | bestaat. | |||||||
90 | verstaan. Alleen dan kunnen ernstige | 16 | Maar een prachtige taal die zo- | |||||
misverstanden en communicatie- | maar verdwijnt - dat mág en kan toch | |||||||
stoornissen worden voorkomen. Er zal | 230 | niet? | ||||||
dus een Europese generatie opgroeien | Lieve hemel, er verdwijnt wel meer dat | |||||||
die thuis nog verschillende moeder- | ons dierbaar was. Typisch Nederlandse | |||||||
95 | talen heeft geleerd, maar op school het | gebruiken zijn veelal al uitgestorven. | ||||||
intra-Europees heeft leren gebruiken, | Zo ook de trekschuit en de plaggenhut, | |||||||
dat inmiddels ook de taal van alle grote | 235 | de el, het mud en de bunder, het hand- | ||||||
Europese nieuwsmedia zal zijn ge- | zetten en het kievitseierenrapen, de | |||||||
worden. Iedere Europeaan is dan op | klompendans en het midwinterblazen, | |||||||
100 | zijn minst tweetalig; naast elkaar | de neteldoek en de neepjesmuts. Veel | ||||||
beheerst hij vrijwel even goed de eigen | nostalgische gebruiken slijten uit, | |||||||
moedertaal als de Europese bestuurs- | 240 | samen met veel narigheid die daarbij | ||||||
en communicatietaal. | hoorde. | |||||||
8 | Deze toestand zal over ruim één | 17 | Vaak hoor je op dit punt de tegen- | |||||
105 | generatie, dus rond 2040, worden | werping: maar de Nederlandse | ||||||
bereikt. Maar hoe zal de praktijk van | literatuur dan? Denk eens aan Vondel | |||||||
het taalgebruik zich dan verder ont- | 245 | en J.H. Leopold! Natuurlijk zijn dat | ||||||
wikkelen? Het is wel verhelderend op | grote dichters geweest - is dan mijn | |||||||
dit punt de vergelijking te trekken met | antwoord - en hun werken zullen on- | |||||||
110 | de situatie van de Friese taal in Fries- | getwijfeld ongemoeid voortleven. Net | ||||||
land. | als de meesterwerken in andere, niet | |||||||
9 | In de negentiende eeuw werden | 250 | meer gesproken talen zal hun poëzie | |||||
door een gering aantal ijveraars | blijvend gelezen en bestudeerd worden | |||||||
pogingen ondernomen om deze op | door kenners en liefhebbers. De | |||||||
115 | sterven na dode taal nieuw leven in te | situatie zal dus niet zo heel veel ver- | ||||||
blazen. Dat streven was aanvankelijk | schillen van nu, want ook vandaag de | |||||||
succesvol, maar na de Tweede Wereld- | 255 | dag leven onze grootste schrijvers uit | ||||||
oorlog, toen Nederland als herboren | het verleden alleen voor een kleine | |||||||
vaderland een periode van gezamen- | groep insiders en specialisten. En alle | |||||||
120 | lijke wederopbouw inging, verzandde | belangrijke Nederlandse werken zullen | ||||||
dat provinciaalse elan goeddeels. Van | net als die van Strindberg, Shake- | |||||||
de 200.000 inwoners van de provincie | 260 | speare, Dante en Andersen tot het | ||||||
Friesland zijn er nu zo’n veertigduizend | Europese cultuurgoed blijven behoren | |||||||
die zich thuis en onderling wel eens | en, in het intra-Europees vertaald, voor | |||||||
125 | van het Fries bedienen, hoewel zij het | dat kolossale taalgebied van | ||||||
Nederlands minstens even goed | honderden miljoenen lezers beschik- | |||||||
beheersen. Het is tekenend dat de | 265 | baar komen. | ||||||
redactie van het Friesch Dagblad er | 18 | Voor de literaire talenten onder | ||||||
niet over peinst de krant in het Fries te | onze nazaten is die enorme markt als | |||||||
130 | laten verschijnen, maar het Nederlands | grootste uitdaging rechtstreeks toe- | ||||||
verkiest omdat het blad anders te veel | gankelijk. Net als beroemde Engels- | |||||||
abonnees en adverteerders zou | 270 | talige auteurs nu, kan men dan wereld- | ||||||
verliezen. | beroemd en steenrijk worden door één | |||||||
10 | Het valt dan ook gemakkelijk vast | bestseller te schrijven. Laten we ons | ||||||
135 | te stellen dat sedert een halve eeuw | verheugen over de onbegrensde | ||||||
het gebruik van het Fries in de pro- | nieuwe groeikans die onze kinds- | |||||||
vincie geleidelijk weer is afgenomen. | 275 | kinderen in een grenzeloos Europa | ||||||
Friesland ‘ontfriest’. En de oorzaak | geboden zal worden. | |||||||
naar: Hans van den Bergh, oud-hoogleraar in de Nederlandse letterkunde uit: HP/De Tijd, 15 oktober 2004 |