Background image

terug

Ape, nut, Mies

 

Ape, nut, Mies

  
1     In de tien landen die per 1 mei 2004    daarvan is maar al te begrijpelijk: de
 tot de Europese Unie zijn toegetreden,140 Nederlandse televisie, de Nederlandse
 worden veelal kleine tot zeer kleine kranten en overige media, de toe-
 talen gesproken. Europa is daardoor nemende mobiliteit onder jongeren en
5 met een gigantisch praktisch probleem de Nederlandse opschriften die men
 opgezadeld. Is het mogelijk de kleine overal om zich heen ziet, hebben de
 taalgebieden blijvend dezelfde rechten145 jongste generaties er geleidelijk toe
 te geven als het Frans, Duits of bewogen hun eigen streektaal te ver-
 Engels? Mij lijkt het dat de voordelen waarlozen. Om datzelfde complex van
10 de nadelen ver zullen overtreffen als de redenen zullen na 2040 de nieuwe
 kleinere talen in het toekomstig Europa generaties jonge Europeanen er lang-
 geen officiële functie meer vervullen en150 zaam maar zeker voor gewonnen
 misschien zelfs nauwelijks meer worden de Europese lingua franca met
 gesproken worden. haar enorm veel rijkere mogelijkheden
215     De gebruikelijke reactie op mijn ook in het dagelijks leven te gebruiken.
 standpunt is er een van woede. En zo’n11     Deze ontwikkeling zal met name
 emotionele stellingname is goed na te155 worden bevorderd door het feit dat er
 voelen. Bij de invoering van de euro gigantische voordelen verbonden zijn
 zijn tal van eeuwenoude muntsoorten, aan die groei naar grotere taaleenheid.
20 zoals de gulden, verdwenen, en het Het spreken van een taal uit een klein
 kost niet de minste moeite daar een taalgebied betekent nu eenmaal een
 zekere nostalgie over te koesteren.160 handicap voor iedereen die zich met
 Maar evenmin als een muntsoort heeft wetenschap, handel en industrie bezig-
 een taal een eigen intrinsieke waarde: houdt. Wie een wereldtaal spreekt,
25 zij is slechts een communicatiemiddel heeft rechtstreeks toegang tot on-
 en functioneert beter naarmate meer gehoord rijke kennisbestanden, kan zijn
 mensen met elkaar in contact treden.165 eigen prestaties en producten direct
3     Vaak hoort men gevoelige zielen ingang doen vinden op een veel grotere
 zeggen dat een volk zich ontheemd zou markt, en zou dus wel zeldzaam dom
30 voelen als het een andere taal moest zijn als hij zich vrijwillig opsloot in een
 gaan spreken. Misschien zou dat het beperkt toegankelijk taalgebied.
 geval zijn als een dictator een taal zou12170     Veel te gemakkelijk wordt door
 verbieden, zoals dictator Stalin met het voorvechters van de Nederlandse
 Georgisch heeft gedaan. Maar het is cultuur aangenomen dat het opgeven
35 met een taal als met klederdracht. Het van het Nederlands als eerste voertaal
 kan heel praktisch en verfrissend zijn in deze Europese provincie ook nood-
 de wijde wollen Urker vissersbroek175 lottig zal zijn voor onze cultuur. Daar
 vrijwillig te vervangen door moderne wijst echter niets op, integendeel! Er
 jeans. Zo is in de achttiende eeuw in de zijn heel wat zinnige definities van
40 Verenigde Staten van Amerika in volle cultuur denkbaar, zoals de manier van
 harmonie besloten dat het Engels de denken of de mentaliteit van een
 taal der Unie zou worden, zonder dat al180 bepaald volk, of het geheel van zijn
 die Nederlanders, Duitsers, Fransen en instituties als rechtspraak of gods-
 Italianen ter plekke er bezwaar tegen dienst, maar nooit valt of staat die
45 maakten. cultuur met de taal waarin men zich
4     Het vervangen van tal van ‘kleine’ toevallig uitdrukt.
 talen in Europa door een of meer intra-13185     Op het punt van culturele ont-
 Europese communicatietalen of wikkeling kan men er trouwens gerust
 ‘linguae francae’ biedt enorme voor- van uitgaan dat de groei naar verdere
50 delen. En wel op drie punten: het inter- vermenging en onderlinge beïnvloeding
 menselijk verkeer, de cultuur en de van alle eurolanden zeer positieve
 literatuur.190 effecten zal sorteren. Iets dergelijks
5     In de nieuwe federatie van uiteinde- zagen we namelijk al eerder bij de val
 lijk meer dan dertig landen tussen de van Antwerpen in 1585. Na de
55 Atlantische Oceaan en de Oeral zullen ‘Spaanse furie’ vestigden Vlaamse
 honderden miljoenen mensen met kunstenaars en kooplieden zich in
 elkaar moeten communiceren, en het195 groten getale in het gewest Holland.
 zou wel buitengewoon oneconomisch, Daarmee begon het ongekende hoog-
 onpraktisch en verkwistend zijn als alle seizoen op het gebied van kunsten,
60 talen binnen dat grote gebied op be- letterkunde en wetenschap, niet zonder
 stuurlijk niveau zonder uitzondering reden ‘Gouden Eeuw’ genoemd.
 gelijkberechtigd zouden blijven; dan14200     Op alle gebieden waar de taal
 zou ieder Europees besluit, iedere geen obstakel vormt, is de culturele
 wettelijke regeling en ieder vergader- integratie van Europa trouwens allang
65 verslag in zo’n vijfentwintig verschil- een feit. In alle Europese orkesten
 lende talen vertaald en gepubliceerd spelen internationale musici com-
 moeten worden. Niemand betwijfelt dan205 posities uit de hele wereld. Ons
 ook dat op den duur enkele grote talen Concertgebouworkest wordt geleid
 zullen worden aangewezen die tussen door een Let (tot voor kort door een
70 de deelstaten de rol zullen vervullen Italiaan), ons Nationaal Ballet door een
 die het Latijn tot ver in de Middel- Canadees en de Nederlandse Opera
 eeuwen speelde en het Frans in de210 door een Libanees. Op die gebieden
 achttiende en negentiende eeuw. staan we gelukkig open voor invloeden
6     Het is niet onwaarschijnlijk dat in van buiten, met niets dan kwalitatief
75 Europa, bij wijze van eerste stap, al gewin. Alleen onze literatuur en ons
 dan niet als overgangssituatie, voor toneel zitten nog in het enge Neder-
 een drietal linguae francae wordt215 landse keurslijf opgesloten, met alle
 gekozen: het Frans voor het zuiden, gevolgen voor hun geringe reputatie
 het Duits voor het oosten en het Engels buiten de grenzen.
80 voor het noorden en westen van het15     Een kleine taal als het Nederlands
 grondgebied. Maar dat is alleen een zal waarschijnlijk in de loop van de
 praktisch en geen principieel verschil220 huidige eeuw een streektaal worden;
 met het idee van één gezamenlijke en ook al zullen wij die nu leven, alle-
 Europese communicatietaal. maal aan het Nederlands vasthouden,
785     Een dergelijke gemeenschappelijke toch zal die taal daarna - omdat alle
 intra-Europese taal kan haar rol van ontwikkelingen altijd sneller gaan dan
 communicatiemiddel natuurlijk pas naar225 we denken - wellicht een dode taal
 behoren vervullen als alle Europeanen zijn, die alleen nog in geschrifte voort-
 die taal op school leren spreken en bestaat.
90 verstaan. Alleen dan kunnen ernstige16     Maar een prachtige taal die zo-
 misverstanden en communicatie- maar verdwijnt - dat mág en kan toch
 stoornissen worden voorkomen. Er zal230 niet?
 dus een Europese generatie opgroeien Lieve hemel, er verdwijnt wel meer dat
 die thuis nog verschillende moeder- ons dierbaar was. Typisch Nederlandse
95 talen heeft geleerd, maar op school het gebruiken zijn veelal al uitgestorven.
 intra-Europees heeft leren gebruiken, Zo ook de trekschuit en de plaggenhut,
 dat inmiddels ook de taal van alle grote235 de el, het mud en de bunder, het hand-
 Europese nieuwsmedia zal zijn ge- zetten en het kievitseierenrapen, de
 worden. Iedere Europeaan is dan op klompendans en het midwinterblazen,
100 zijn minst tweetalig; naast elkaar de neteldoek en de neepjesmuts. Veel
 beheerst hij vrijwel even goed de eigen nostalgische gebruiken slijten uit,
 moedertaal als de Europese bestuurs-240 samen met veel narigheid die daarbij
 en communicatietaal. hoorde.
8     Deze toestand zal over ruim één17     Vaak hoor je op dit punt de tegen-
105 generatie, dus rond 2040, worden werping: maar de Nederlandse
 bereikt. Maar hoe zal de praktijk van literatuur dan? Denk eens aan Vondel
 het taalgebruik zich dan verder ont-245 en J.H. Leopold! Natuurlijk zijn dat
 wikkelen? Het is wel verhelderend op grote dichters geweest - is dan mijn
 dit punt de vergelijking te trekken met antwoord - en hun werken zullen on-
110 de situatie van de Friese taal in Fries- getwijfeld ongemoeid voortleven. Net
 land. als de meesterwerken in andere, niet
9     In de negentiende eeuw werden250 meer gesproken talen zal hun poëzie
 door een gering aantal ijveraars blijvend gelezen en bestudeerd worden
 pogingen ondernomen om deze op door kenners en liefhebbers. De
115 sterven na dode taal nieuw leven in te situatie zal dus niet zo heel veel ver-
 blazen. Dat streven was aanvankelijk schillen van nu, want ook vandaag de
 succesvol, maar na de Tweede Wereld-255 dag leven onze grootste schrijvers uit
 oorlog, toen Nederland als herboren het verleden alleen voor een kleine
 vaderland een periode van gezamen- groep insiders en specialisten. En alle
120 lijke wederopbouw inging, verzandde belangrijke Nederlandse werken zullen
 dat provinciaalse elan goeddeels. Van net als die van Strindberg, Shake-
 de 200.000 inwoners van de provincie260 speare, Dante en Andersen tot het
 Friesland zijn er nu zo’n veertigduizend Europese cultuurgoed blijven behoren
 die zich thuis en onderling wel eens en, in het intra-Europees vertaald, voor
125 van het Fries bedienen, hoewel zij het dat kolossale taalgebied van
 Nederlands minstens even goed honderden miljoenen lezers beschik-
 beheersen. Het is tekenend dat de265 baar komen.
 redactie van het Friesch Dagblad er18     Voor de literaire talenten onder
 niet over peinst de krant in het Fries te onze nazaten is die enorme markt als
130 laten verschijnen, maar het Nederlands grootste uitdaging rechtstreeks toe-
 verkiest omdat het blad anders te veel gankelijk. Net als beroemde Engels-
 abonnees en adverteerders zou270 talige auteurs nu, kan men dan wereld-
 verliezen. beroemd en steenrijk worden door één
10     Het valt dan ook gemakkelijk vast bestseller te schrijven. Laten we ons
135 te stellen dat sedert een halve eeuw verheugen over de onbegrensde
 het gebruik van het Fries in de pro- nieuwe groeikans die onze kinds-
 vincie geleidelijk weer is afgenomen.275 kinderen in een grenzeloos Europa
 Friesland ‘ontfriest’. En de oorzaak geboden zal worden.
  
     naar: Hans van den Bergh, oud-hoogleraar in de Nederlandse letterkunde
    uit: HP/De Tijd, 15 oktober 2004