1 | 1 | | Als een Nederlandse dove het over 'water' heeft, maakt hij met zijn twee handen op |
| 2 | | borsthoogte kleine golfbewegingen. Water is hier in overvloed. Het Franse gebaar voor water doet |
| 3 | | denken aan een druppelende kraan. Je maakt het door je wijsvinger en middelvinger op en neer te |
| 4 | | bewegen ter hoogte van je kin. In de Sahara is water een zeldzaamheid. Een kraan zullen de |
| 5 | | Toearegs, een nomadenstam in die woestijn, er niet snel tegenkomen. Als doven daar duidelijk |
| 6 | | maken dat ze water willen, brengen ze hun hand naar de mond en maken een slurpende beweging |
| 7 | | met de lippen. |
| | | |
| | | |
| 8 | | De illustraties zijn afkomstig uit het boek Gebarentaal, uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar |
| 9 | | © Stichting Vi-taal, Den Haag 1993 |
| | | |
2 | 10 | | Wie denkt dat doven elkaar met gebarentaal overal ter wereld probleemloos kunnen |
| 11 | | begrijpen, vergist zich. Want zelfs bij een gesprek over een wereldwijd bekend begrip als water |
| 12 | | kunnen ze aardig in de war raken. Er bestaan minstens honderd gebarentalen. Van Nicaragua tot |
| 13 | | Quebec en van Australië tot China maken doven andere gebaren, gebruiken ze andere |
| 14 | | gezichtsuitdrukkingen en kiezen ze een andere zinsopbouw. Zelfs een dove uit het |
| 15 | | Nederlandstalige deel van België kan zich in Nederland niet zonder meer verstaanbaar maken. |
3 | 16 | | Gebarentalen werden lange tijd als minderwaardige talen beschouwd. Dove kinderen |
| 17 | | werden op de vingers getikt of moesten op hun handen gaan zitten als de onderwijzer hen |
| 18 | | gebaren zag maken. Opvoeders en begeleiders waren ervan overtuigd dat dove kinderen alleen |
| 19 | | een kans maakten in de maatschappij als ze leerden praten. |
4 | 20 | | Ook taalkundigen negeerden lang de talen van de doven. Ze dachten dat gebarentalen niet |
| 21 | | veel meer inhielden dan het tekenen van voorwerpen en letters in de lucht. Dat gebarentalen ook |
| 22 | | regels hebben voor het gebruik van gebaren en voor de betekenis ervan, werd pas in de jaren |
| 23 | | vijftig erkend toen men in de Verenigde Staten daar onderzoek naar ging doen. "Het onderzoek |
| 24 | | naar gebarentalen is toen pas eigenlijk echt begonnen", zegt prof. dr. Anne Baker. Ze is |
| 25 | | hoogleraar taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van het internationale |
| 26 | | congres over gebarentalen dat zondag in Amsterdam begint. |
5 | 27 | | Het is het eerste internationale congres over gebarentalen dat in Europa wordt gehouden. |
| 28 | | Zo'n bijeenkomst wordt elke twee jaar georganiseerd. De vorige keren gebeurde dat in de |
| 29 | | Verenigde Staten, een land met één gebarentaal. Op de congressen daar lag de nadruk op het |
| 30 | | in kaart brengen van zoveel mogelijk gebarentalen uit de hele wereld, niet zozeer op de |
| 31 | | verschillen daartussen. In Amsterdam gaan de deelnemende taalkundigen zich vooral op die |
| 32 | | verschillen en op overeenkomsten richten. Op het congres zullen onderzoekers uit alle vijf |
| 33 | | de werelddelen gegevens van 48 gebarentalen presenteren en met elkaar vergelijken. De |
| 34 | | organisatoren hopen dat de bijeenkomst aanzet tot verder vergelijkend onderzoek naar |
| 35 | | gebarentalen, een studie die nog aan het begin staat. |
6 | 36 | | Gebarentalen hebben meestal hun eigen gebaren en de grammatica en de betekenisleer van |
| 37 | | deze talen zijn vaak heel verschillend. De volgorde van onderwerp en werkwoord kan variëren, |
| 38 | | de wijze waarop werkwoorden worden vervoegd is vaak verschillend en ook het gebruik van |
| 39 | | lidwoorden en voorzetsels is niet altijd hetzelfde. |
7 | 40 | | De ontkenning in de Amerikaanse gebarentaal is heel anders dan in de Duitse. "Als men in |
| 41 | | de Amerikaanse gebarentaal zegt: 'Jan koopt geen huis', dan maakt men eerst het gebaar voor |
| 42 | | Jan", legt Baker uit. "Dan volgt al direct het gebaar voor de ontkenning. Tegelijkertijd begint |
| 43 | | men ter illustratie het hoofd te schudden. In de Duitse gebarentaal komen de ontkenning en het |
| 44 | | schudden van het hoofd pas aan het einde van de zin." |
8 | 45 | | Volgens Baker zijn gebarentalen, net als gesproken talen, onderhevig aan veranderingen. |
| 46 | | "Faxen is een vrij nieuw begrip. In het begin, als er nog geen gebaar bestaat, zie je vaak dat |
| 47 | | doven het nieuwe woord gaan spellen. Maar op een gegeven moment ontstaat er als vanzelf een |
| 48 | | gebaar voor. In het Nederlands is dat het samengestelde gebaar van telefoneren en papier |
| 49 | | inschuiven. Maar in een andere gebarentaal kan daar iets heel anders uit komen. Het is |
| 50 | | interessant de ontwikkeling van nieuwe gebaren vergelijkend te bestuderen." |
| | | |
| | | |
| 51 | | De illustratie is afkomstig uit het boek Gebarentaal, uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar |
| 52 | | © Stichting Vi-taal, Den Haag 1993 |
| | | |
9 | 53 | | Er zijn niet alleen verschillen. Lippen zijn in elke cultuur rood. Dus het gebaar van 'rood', |
| 54 | | het aanraken van de lippen, is in een groot aantal gebarentalen hetzelfde. Dat geldt ook voor het |
| 55 | | gebruik van lichaam en gezicht. Dit is eveneens een vast onderdeel van elke gebarentaal. Het |
| 56 | | dient er niet alleen toe om emoties uit te drukken, maar ook om andere zaken aan te geven. |
10 | 57 | | In veel gebarentalen beweegt de gebruiker de wenkbrauwen en het hoofd om aan te geven |
| 58 | | dat het om een vraag gaat. In de Nederlandse gebarentaal trekt men de wenkbrauwen hoog op en |
| 59 | | buigt het hoofd naar achteren. In een Afrikaanse gebarentaal kan dat heel goed precies andersom |
| 60 | | zijn, maar het blijven de wenkbrauwen en het hoofd. |
11 | 61 | | Het congres lijkt een geschikte gelegenheid om met vergelijkend onderzoek te |
| 62 | | beginnen. Want de bijeenkomst zelf wordt alvast een kleurrijke mix van allerlei gesproken en |
| 63 | | 'gebaarde' talen, voorspelt Baker. De voertaal is Engels en die zal gelijktijdig worden getolkt in |
| 64 | | verschillende gebarentalen. "Dan heb je een hele zaal vol mensen die allemaal een andere |
| 65 | | gebarentaal spreken. Je ziet onmiddellijk de verschillende manieren waarop dezelfde betekenis |
| 66 | | uitgedrukt kan worden." |
| | | |
| | | naar: Janine Meijer |
| | | uit: de Volkskrant |