Background image

terug

Gebarentaal: taal of talen?

11    Als een Nederlandse dove het over 'water' heeft, maakt hij met zijn twee handen op
2 borsthoogte kleine golfbewegingen. Water is hier in overvloed. Het Franse gebaar voor water doet
3 denken aan een druppelende kraan. Je maakt het door je wijsvinger en middelvinger op en neer te
4 bewegen ter hoogte van je kin. In de Sahara is water een zeldzaamheid. Een kraan zullen de
5 Toearegs, een nomadenstam in die woestijn, er niet snel tegenkomen. Als doven daar duidelijk
6 maken dat ze water willen, brengen ze hun hand naar de mond en maken een slurpende beweging
7 met de lippen.
 
 
8 De illustraties zijn afkomstig uit het boek Gebarentaal, uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar
9 © Stichting Vi-taal, Den Haag 1993
 
210    Wie denkt dat doven elkaar met gebarentaal overal ter wereld probleemloos kunnen
11 begrijpen, vergist zich. Want zelfs bij een gesprek over een wereldwijd bekend begrip als water
12 kunnen ze aardig in de war raken. Er bestaan minstens honderd gebarentalen. Van Nicaragua tot
13 Quebec en van Australië tot China maken doven andere gebaren, gebruiken ze andere
14 gezichtsuitdrukkingen en kiezen ze een andere zinsopbouw. Zelfs een dove uit het
15 Nederlandstalige deel van België kan zich in Nederland niet zonder meer verstaanbaar maken.
316    Gebarentalen werden lange tijd als minderwaardige talen beschouwd. Dove kinderen
17 werden op de vingers getikt of moesten op hun handen gaan zitten als de onderwijzer hen
18 gebaren zag maken. Opvoeders en begeleiders waren ervan overtuigd dat dove kinderen alleen
19 een kans maakten in de maatschappij als ze leerden praten.
420    Ook taalkundigen negeerden lang de talen van de doven. Ze dachten dat gebarentalen niet
21 veel meer inhielden dan het tekenen van voorwerpen en letters in de lucht. Dat gebarentalen ook
22 regels hebben voor het gebruik van gebaren en voor de betekenis ervan, werd pas in de jaren
23 vijftig erkend toen men in de Verenigde Staten daar onderzoek naar ging doen. "Het onderzoek
24 naar gebarentalen is toen pas eigenlijk echt begonnen", zegt prof. dr. Anne Baker. Ze is
25 hoogleraar taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van het internationale
26 congres over gebarentalen dat zondag in Amsterdam begint.
527    Het is het eerste internationale congres over gebarentalen dat in Europa wordt gehouden.
28 Zo'n bijeenkomst wordt elke twee jaar georganiseerd. De vorige keren gebeurde dat in de
29 Verenigde Staten, een land met één gebarentaal. Op de congressen daar lag de nadruk op het
30 in kaart brengen van zoveel mogelijk gebarentalen uit de hele wereld, niet zozeer op de
31 verschillen daartussen. In Amsterdam gaan de deelnemende taalkundigen zich vooral op die
32 verschillen en op overeenkomsten richten. Op het congres zullen onderzoekers uit alle vijf
33 de werelddelen gegevens van 48 gebarentalen presenteren en met elkaar vergelijken. De
34 organisatoren hopen dat de bijeenkomst aanzet tot verder vergelijkend onderzoek naar
35 gebarentalen, een studie die nog aan het begin staat.
636    Gebarentalen hebben meestal hun eigen gebaren en de grammatica en de betekenisleer van
37 deze talen zijn vaak heel verschillend. De volgorde van onderwerp en werkwoord kan variëren,
38 de wijze waarop werkwoorden worden vervoegd is vaak verschillend en ook het gebruik van
39 lidwoorden en voorzetsels is niet altijd hetzelfde.
740    De ontkenning in de Amerikaanse gebarentaal is heel anders dan in de Duitse. "Als men in
41 de Amerikaanse gebarentaal zegt: 'Jan koopt geen huis', dan maakt men eerst het gebaar voor
42 Jan", legt Baker uit. "Dan volgt al direct het gebaar voor de ontkenning. Tegelijkertijd begint
43 men ter illustratie het hoofd te schudden. In de Duitse gebarentaal komen de ontkenning en het
44 schudden van het hoofd pas aan het einde van de zin."
845    Volgens Baker zijn gebarentalen, net als gesproken talen, onderhevig aan veranderingen.
46 "Faxen is een vrij nieuw begrip. In het begin, als er nog geen gebaar bestaat, zie je vaak dat
47 doven het nieuwe woord gaan spellen. Maar op een gegeven moment ontstaat er als vanzelf een
48 gebaar voor. In het Nederlands is dat het samengestelde gebaar van telefoneren en papier
49 inschuiven. Maar in een andere gebarentaal kan daar iets heel anders uit komen. Het is
50 interessant de ontwikkeling van nieuwe gebaren vergelijkend te bestuderen."
 
 
51 De illustratie is afkomstig uit het boek Gebarentaal, uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar
52 © Stichting Vi-taal, Den Haag 1993
 
953    Er zijn niet alleen verschillen. Lippen zijn in elke cultuur rood. Dus het gebaar van 'rood',
54 het aanraken van de lippen, is in een groot aantal gebarentalen hetzelfde. Dat geldt ook voor het
55 gebruik van lichaam en gezicht. Dit is eveneens een vast onderdeel van elke gebarentaal. Het
56 dient er niet alleen toe om emoties uit te drukken, maar ook om andere zaken aan te geven.
1057    In veel gebarentalen beweegt de gebruiker de wenkbrauwen en het hoofd om aan te geven
58 dat het om een vraag gaat. In de Nederlandse gebarentaal trekt men de wenkbrauwen hoog op en
59 buigt het hoofd naar achteren. In een Afrikaanse gebarentaal kan dat heel goed precies andersom
60 zijn, maar het blijven de wenkbrauwen en het hoofd.
1161    Het congres lijkt een geschikte gelegenheid om met vergelijkend onderzoek te
62 beginnen. Want de bijeenkomst zelf wordt alvast een kleurrijke mix van allerlei gesproken en
63 'gebaarde' talen, voorspelt Baker. De voertaal is Engels en die zal gelijktijdig worden getolkt in
64 verschillende gebarentalen. "Dan heb je een hele zaal vol mensen die allemaal een andere
65 gebarentaal spreken. Je ziet onmiddellijk de verschillende manieren waarop dezelfde betekenis
66 uitgedrukt kan worden."
 
 naar: Janine Meijer
 uit: de Volkskrant