Examentrainers

Keiharde disco voor de zeedieren

Zwemmen dolfijnen hier tussendoor? Het Prinses Amaliawindpark bij IJmuiden. © Werry Crone / Trouw

		(1) Extra windmolens in de Noordzee				bouwers hebben een ‘pinger’ gebruikt
		moeten een duurzaam onderdeel zijn				bij de aanleg van het windmolenpark
		van het kabinetsplan om de energie-		85		bij Egmond aan Zee. Dit kleine appa-
		crisis te bestrijden. Maar hoe reageert				raatje zendt voor bruinvissen onaange-
5		de natuur op de installatie en de aan-				name tonen uit. Beroepsvissers ge-
		wezigheid van deze kolossen? Zo stil				bruiken dit ook, om de bruinvissen uit
		als de zee vanaf het strand lijkt, zo				de buurt van hun netten te houden.
		druk is zij in werkelijkheid. Scheep-		90		Trouwens, het heien begint zachtjes:
		vaart, marine, zeeflora en zeefauna,				eerst worden de buizen afgeladen, op
10		pijpen en kabels: allemaal strijden ze				de bodem gezet, en dan wordt er eerst
		om de ruimte.				voorzichtig gehamerd om ze recht de
		(2) De laatste jaren zijn het windmo-				grond in te krijgen. De bruinvis zwemt
		lenparken die zich nog tussen al deze		95		weg voordat de harde klappen vallen.”
		bedrijvigheid dringen. Nu zijn het er				(7) Als het windmolenpark klaar is, lijkt
15		nog twee. Maar het ziet ernaar uit dat				het ergste leed te zijn geleden voor de
		windmolenparken de komende jaren				dieren, volgens Lindeboom. Hij somt
		massaal in de Noordzee zullen verrij-				de aantrekkelijke kanten op. “De bruin-
		zen. Dat vinden voorstanders van		100		vissen keren terug als het heien is af-
		duurzame energie waarschijnlijk erg				gerond. Daarnaast zijn windmolenpar-
20		prettig, maar hoe reageert het leven				ken een toevluchtsoord voor vissen,
		onder de zeespiegel op de windmo-				omdat er niet wordt gevist. Er zijn vis-
		lens? Onlangs waren onderzoekers				sers, die hun netten over de grond sle-
		bijeen op een congres om de eerste		105		pen en bekend staan om de grote bij-
		resultaten van hun onderzoeken in de				vangst. Deze kunnen in de windmolen-
25		openbaarheid te brengen. Daaruit viel				parken niet terecht, omdat er rondom
		te concluderen dat windmolens het				de windmolens stenen zijn gestort als
		leven onder water beïnvloeden.				bescherming. Hun netten scheuren
		(3) Vooral het bouwen van een wind-		110		daar kapot.”
		molenpark geeft problemen. Het heien				(8) Vooral honkvaste vissen, zoals ka-
30		kan vissen, zeehonden en bruinvissen				beljauwen en roggen, kunnen veilig
		schrik aanjagen en mogelijk zelfs ver-				verblijven in windmolenparken. Ze
		wonden of doden. “Tijdens het heien				voelen zich er ook thuis: in het drie-
		krijgt elke windmolenpaal gedurende		115		dimensionale landschap, dat ontstaat
		twee uur iedere 0,8 tot 1,5 seconde
35		een klap”, zegt Sander de Jong, die				door de windmolenstammen en de be-
		namens Rijkswaterstaat aanvragen				schermende stenen eromheen, kunnen
		voor de bouw van windmolenparken op				ze zich goed verschuilen, oriënteren
		zee beoordeelt. Het lawaai kan een				en voedsel zoeken. Op hun beurt trek-
		geluidsniveau van wel 220 decibel		120		ken ze weer vogels en zeezoogdieren
40		bereiken. Ter vergelijking: dat is twee				aan. En dan is er nog een voordeel,
		keer zoveel als het volume in een				vervolgt Lindeboom. “Schelpdieren en
		discotheek.				algen kunnen zich hechten aan de ste-
		(4) Hans Slabbekoorn, universitair do-				nen en zijn een trekpleister voor vis-
		cent gedragsbiologie in Leiden, schetst		125		sen. Dat verschijnsel is bekend van
45		de rampzalige gevolgen voor vissen:				olieplatforms en van wrakken.”
		“De geluiden zoals die vrijkomen bij				(9) Toch is het volgens Slabbekoorn
		heien, kunnen zwaar letsel toebrengen				niet allemaal pais en vree binnen de
		aan vissen en zelfs dodelijk zijn. Bin-				veilige omheining van het windmolen-
		nen vijftig meter kunnen vissen uit el-		130		park: bruinvissen en dolfijnen zouden
50		kaar spatten en tot op een kilometer				kunnen worden gehinderd in hun be-
		kan fysieke schade, bijvoorbeeld aan				wegingsruimte. Bovendien kan geluid
		het gehoor, ontstaan.”				het zeeleven sterk beïnvloeden. Wie
		(5) Zeehonden en bruinvissen kunnen				wel eens in de buurt van een moderne
		het geluidsniveau dat vrijkomt bij heien		135		windmolen of windturbine is geweest,
55		tot op tachtig kilometer horen. Bruin-				weet dat zo’n molen voortdurend ge-
		vissen kunnen er tot op 1,8 kilometer				luid produceert. De grote windmolens
		doof van worden. Ook het ‘disco-effect’				op zee, waar het ook nog eens harder
		is een bekend fenomeen: de gehoor-				waait dan op land, vormen samen een
		drempel, dat wil zeggen het zachtste		140		koor dat luidkeels zijn roep ten gehore
60		geluid dat kan worden waargenomen,				brengt. Dat geluid dringt gemakkelijk
		van de zoogdieren gaat tijdelijk om-				door in water en draagt, eenmaal ver-
		hoog, waardoor ze minder goed horen				dwenen onder de zeespiegel, erg ver.
		en elkaar dus niet goed kunnen ‘ver-				(10) Omdat het zicht onder water vaak
		staan’. Dichtbij leidt het heien ook voor		145		beperkt is, gebruiken zeedieren geluid
65		bruinvissen, dolfijnen en zeehonden tot				om te jagen, zich te oriënteren of een
		de dood. René Dekeling, die sonarsys-				partner te zoeken. Vissen kunnen bij-
		temen1) onderzoekt voor het ministerie				voorbeeld goed horen. Slabbekoorn
		van Defensie, noemt als voorbeeld de				noemt ze zelfs een ‘zwemmend oor’.
		massastranding van dolfijnen in Grie-		150		Windmolens kunnen de geluiden die
70		kenland in 1996: “Algemeen wordt				de vissen produceren, overstemmen.
		aangenomen dat sonarsystemen, die				Slabbekoorn: “Veel vissen gebruiken
		ook harde geluiden produceren, de				laagfrequente geluiden: precies de to-
		oorzaak waren van hun dood.” De die-				nen die de windmolens voortbrengen.”
		ren overleden aan bloedingen in de		155		Bij een proef bij een Zweeds windmo-
75		longen, hersenen, gehoororganen en				lenpark is gebleken dat vissen wind-
		nieren.				molens mijden als de molens in bedrijf
		(6) Om rampzalige gevolgen voor vis-				zijn. Over echte lichamelijke schade is
		sen te voorkomen werden bij de aan-				nog weinig bekend – er is tot nu toe
		leg van de Nederlandse windmolenpar-		160		slechts onderzoek gedaan naar het
80		ken voorzorgsmaatregelen genomen.				gedrag van vissen bij windmolen-
		Han Lindeboom, zee-ecoloog bij on-				parken.
		derzoeksinstituut Imares, vertelt: “De

Naar een artikel van Maartje Bakker,
Trouw, 30 maart 2009

noot 1 Een systeem dat onder water geluidsgolven uitzendt, die na weerkaatsing tegen voorwerpen kunnen terugkomen. Het doel van dit systeem is de afstand tot een voorwerp te bepalen.